Kalendarzrolnikow.pl - Jesteśmy agroportalem dla całej rodziny.

Program azotanowy – wymogi dotyczące nawożenia

Opublikowano 15.06.2018 r.
Program działań stawia przed rolnikami w całym kraju wiele wymagań, mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Jednym z nich jest obowiązek posiadania planu nawożenia, planu nawożenia azotem albo obliczeń maksymalnych dawek azotu w zależności od powierzchni gospodarstwa lub wielkości produkcji.
 

Czym jest plan nawożenia?

Prawidłowo wykonany plan nawożenia pozwala na racjonalne gospodarowanie nawozami naturalnymi (odchodami zwierzęcymi) oraz nawozami mineralnymi, biorąc pod uwagę nie tylko czynniki ekonomiczne, ale i ochronę środowiska. Powinien zawierać informacje o dawkach planowanych do zastosowania składników pokarmowych (N, P2O5, K2O) i wapna (CaO), pochodzących z nawozów naturalnych (przypomnijmy, zgodnie z prawem, dawka wprowadzonego w ten sposób azotu nie może przekroczyć 170 kg/ha), jak i mineralnych. Dawki te muszą być dostosowane do potrzeb roślin, właściwości i zasobności gleby.
Obligatoryjnie plany nawożenia muszą przygotowywać gospodarstwa wielkotowarowe, czyli podmioty prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk, lub chów, lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg, lub 750 stanowisk dla macior oraz nabywcy nawozu naturalnego od tych podmiotów. Plan taki musi zostać zaopiniowany przez okręgową stację chemiczno-rolniczą. Celem przygotowywania tych planów jest prowadzenie nawożenia w sposób efektywny i zgodny z zasadami ochrony środowiska. 
 
Do prawidłowego opracowania planu nawożenia konieczne jest posiadanie aktualnych wyników badań gleby użytków rolnych w gospodarstwie. Badanie gleby powinno się wykonywać przynajmniej raz na cztery lata. Trzeba również mieć wiedzę o ilości wyprodukowanego nawozu naturalnego i sposobie utrzymywania zwierząt w gospodarstwie. Plan nawożenia dla gospodarstwa będzie tym obszerniejszy, im więcej gatunków roślin jest w nim uprawianych i im większa jest powierzchnia upraw. Aby obliczyć dawki składników pokarmowych, należy: 
– oszacować (np. w oparciu o dane literaturowe) plon i wymagania pokarmowe poszczególnych roślin
– obliczyć dawki nawozów mineralnych (z uwzględnieniem zasobności gleby oraz dawek składników wprowadzonych z nawozami naturalnymi, resztkami pożniwnymi itp.).
Plan nawozowy należy sporządzać co roku, biorąc pod uwagę strukturę zasiewów w gospodarstwie.

Plan nawożenia azotem

Bilans azotu w gospodarstwie wykonany metodą „na powierzchni pola” oraz plan nawożenia azotem oparty na tym bilansie opracowują rolnicy prowadzący działalność rolniczą w gospodarstwach o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych (stanowiących ich własność, dzierżawione przez nich lub będące w ich użytkowaniu, lub w użytkowaniu wieczystym) lub uprawiający uprawy intensywne na gruntach ornych na powierzchni powyżej 50 ha, a także produkujący rocznie więcej niż 60 DJP zwierząt. Plan nawożenia azotem opracowywany ma być corocznie, odrębnie dla każdego pola (roślinopola). W tych gospodarstwach nie można stosować dawek większych niż wynikających z planu nawożenia. 
 
Dawki nawozów azotowych należy wyznaczyć na podstawie bilansu azotu w sposób przedstawiony poniżej lub z wykorzystaniem programu doradztwa nawozowego uwzględniającego te założenia.
 
Dawka Nmineralnego  = (plon osiągalny w gospodarstwie (t/ha) x pobranie jednostkowe azotu (kg N/t) (tab. 1)  – ∑N z innych źródeł x równoważnik nawozowy – korekta dla roślin uprawianych po przedplonach lub międzyplonach bobowatych (tab. 3) /0,7 (współczynnik wykorzystania N z nawozów mineralnych)
 
Na słomę pozostawioną do zaorania można dodatkowo zastosować nie więcej niż 30 kg N/ha, o ile stanowisko przeznaczone będzie pod zasiew ozimin.
 
W programie azotanowym zawarte są tabele z danymi, które są niezbędne do prawidłowego wyliczenia bilansu azotu w gospodarstwie, m.in.; pobranie jednostkowe azotu, równoważniki nawozowe azotu z różnych źródeł w zależności od terminu stosowania, zmniejszenie dawki N pod roślinę następczą, zasoby azotu mineralnego wiosną w warstwie gleby 0-60 cm (kg N/ha) oraz maksymalne ilości azotu działającego ze wszystkich źródeł dla uprawy w plonie głównym (N w kg/ha). Do obliczeń potrzebna jest również zawartość azotu w odchodach zwierzęcych, której tutaj, ze względu na objętość, nie przytaczamy.
 
Poniższe przykłady zobrazują, jak obliczyć dawkę nawozów azotowych:
 
Przykład 1. Uprawa pszenicy jarej na glebie średniej, w drugim roku po oborniku bydlęcym od krów mlecznych z obory głębokiej, zastosowanym w dawce 30 t/ha, o spodziewanym plonie 6 t/ha:
1. Wyznaczenie potrzeb pokarmowych pszenicy:
6 t/ha x 27 kg/t (Tab. 1.) = 162 kg N/ha
2. Obliczenie ilości azotu działającego z innych źródeł:
30t/ha obornika x 2,6 kg N/t x 0,15 (Tab. 2.) = 11,7 kg N/ha
62 kg Nmin (Tab. 4.) x 0,6 (Tab .2.) = 37 kg N/ha
3. Obliczenie dawki nawozów azotowych mineralnych na podstawie bilansu azotu, tj. dawka nawozów azotowych mineralnych (N) = (potrzeby pokarmowe roślin – N działający z innych źródeł) /0,7 (współczynnik wykorzystania N z nawozów mineralnych).
Dawka nawozów azotowych mineralnych = (162 kg N/ha – 11,7 kg N/ha – 37 kg N/ha) /0,7 = 161,85 kg N/ha.
W przykładzie przedplonem nie była roślina bobowata, zatem nie wprowadzono korekty dawki N.
 
Z obliczeń wynika więc, że aby uzyskać plon pszenicy jarej 6 t/ha, trzeba zastosować dodatkowo nawożenie mineralne w wysokości 161,85 kg N/ha. 
 
Przykład 2. Uprawa jęczmienia jarego po burakach, których liście zostały przyorane, zastosowano obornik świński wiosną w ilości 10 t/ha, spodziewany plon jęczmienia jarego 5 t/ha:
1. Wyznaczenie potrzeb pokarmowych jęczmienia jarego 
5 t/ha x 21 kg/t (Tab .1.) = 110 kg N/ha
2. Obliczenie ilości azotu działającego z innych źródeł
10 t/ha obornika x 4,6 kg N/t x 0,45 (Tab .2.) = 20,7 kg N/ha
Przyorane liście buraków = 25 kg N/ha (Tab .3.)
3. Obliczenie dawki nawozów azotowych mineralnych na podstawie bilansu azotu, tj. dawka nawozów azotowych mineralnych (N) = (potrzeby pokarmowe roślin – N działający z innych źródeł) /0,7 (współczynnik wykorzystania N z nawozów mineralnych)
Dawka nawozów azotowych mineralnych = (110 kg N/ha – 25 kg N/ha – 20,7 kg N/ha) /0,7 = 91,8 kg N/ha.
 
Zgodnie z wyliczeniami, aby uzyskać plon jęczmienia jarego 5 t/ha trzeba zastosować dodatkowo nawożenie mineralne w wysokości 91,8 kg N/ha.
 

Tab. 1. Pobranie jednostkowe azotu dla przykładowych roślin

Rodzaj upraw

Pobranie składnika (kg N/1t produktu)

Pszenica ozima i jara

27

Jęczmień ozimy

24

Jęczmień jary

21

Żyto

24

Kukurydza na ziarno

26

Mieszanki zbożowe

27

Ziemniaki późne

4,2

grochy

8

Rzepak nasiona

50

 

Tab. 2. Równoważniki nawozowe azotu z różnych źródeł w zależności od terminu stosowania – przykładowe

 

Źródło azotu

Termin stosowania

jesień

wiosna

Obornik

Bydło

0,35

0,40

Świnie

0,40

0,45

Drób nieśny

0,40

0,45

Drób rzeźny

0,45

0,50

Pozostałe przeżuwacze, konie, zwierzęta futerkowe

0,30

0,35

Dowolny obornik w drugim roku po zastosowaniu

0,15

Gnojowica/pomiot/odchody

Bydło

0,50

0,60

Świnie

0,60

0,70

Drób nieśny pomiot podsuszany/niepodsuszony

0,45/0,65

0,50/0,75
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tab. 3. Zmniejszenie dawki N pod roślinę następczą

Rodzaj przed-plonu

Bobowate w czystym siewie

Bobowate w mieszankach z trawami lub zbożami

Przyoranie liście roślin korzenio-wych

Plon główny

Mię-dzy-plon

Plon główny

Mię-dzy-plon

Przyorane resztki pozniwne

30 kg

15 kg

20 kg

10 kg

25 kg

 

Tab. 4. Zasoby azotu mineralnego wiosną w warstwie gleby 0-60 cm [kg N/ha]

II. Maksymalne dawki azotu

 

Kategoria agronomiczna gleby

Bardzo lekka

lekka

średnia

ciężka

49

59

62

66

 

W pozostałych gospodarstwach, w których nie ma obowiązku opracowania planu nawożenia i bilansu azotu, nawozy azotowe można stosować tylko w dawkach nieprzekraczających maksymalnych dawek azotu pochodzących ze wszystkich źródeł, ustalonych dla upraw w plonie głównym (Tab. 5.). 
 

Poniższy przykład zobrazuje, w jaki sposób obliczyć dawkę azotu w kg/ha, aby nie przekroczyć dozwolonych maksymalnych ilości azotu działającego dla upraw w plonie głównym.
 

Rolnik zamierza zastosować wiosną, pod burak cukrowy, na glebie średniej: 30 t obornika z obory płytkiej (od bydła opasowego pow. 1. roku życia) i 140 kg N w nawozach mineralnych.

Obliczanie ilości azotu działającego: Nd = Nd z obornika + Nd z gleby + Nd z nawozów mineralnych

Nd z obornika = 30 t/ha x 2,7 kg N/t  x 0,4 (Tab.2.) = 32 kg N
Nd z gleby = 62 kg N/ha (Tab.4.) x 0,6 (Tab. 2.) = 37 kg N/ha
Nd z nawozów mineralnych = 140 kg N/ha

Suma azotu działającego = 32 + 37 + 140 =  209 kg N/ha
Sumaryczna ilość azotu 209 kg N/ha jest większa od maksymalnej wartości z Tab. 5., która wynosi 180 kg N/ha.

Obliczenia wskazują, że rolnik powinien zmniejszyć dawkę azotu w nawozach mineralnych co najmniej o 39 kg N/ha.

Tab. 5. Przykładowe, maksymalne ilości azotu działającego ze wszystkich źródeł dla upraw w plonie głównym [N w kg/ha] 
 

Rodzaj uprawy

Maksymalne ilości azotu działającego ze wszystkich źródeł dla uprawy w plonie głównym (N kg/ha)

Zboża

Jęczmień

140

Kukurydza na ziarno

240

Mieszanki zbożowo-strączkowe na ziarno

100

Mieszanki zbożowe na ziarno

140

Owies

120

Pszenica ozima

200

Pszenica jara

160

Pszenżyto

180

Żyto

120

Okopowe

Buraki cukrowe

180

Buraki pastewne

200

Marchew pastewna

150

Ziemniaki wczesne

90

Ziemniaki późne

180

Oleiste

Gorczyca

120

Rzepak

240

 

Wszyscy prowadzący działalność rolniczą zobowiązani są do dokumentowania zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem: termin stosowania, rodzaj nawozu, zastosowana dawka w kg N/ha, termin przyorania nawozu naturalnego oraz uzyskany plon. Dokumentację tę oraz plany nawożenia  należy przechowywać przez 3 lata od dnia sporządzenia.

 

Źródło: projekt Rozporządzenia RM z 23.01.2018 r. „Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”

 

 
Ewa Kłosińska 
Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach 
 
 

Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach realizuje na obszarach wiejskich województwa łódzkiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.