Jaki materiał wybrać do założenia winnicy?

Winnice w Polsce

Najważniejsze regiony winiarskie w Polsce to: zielonogórski, dolnośląski, małopolski, podkarpacki, sandomierski i lubelski. W południowej i zachodniej części kraju powstają liczne i to całkiem sporej wielkości winnice. Coraz chętniej winnice zakładane są na Lubelszczyźnie. Czynnikami decydującymi o powodzeniu uprawy winnego krzewu są: klimat i wybór lokalizacji, dobór odmiany oraz sposób prowadzenia i formowania winorośli.

Elementem niezbędnym do osiągnięcia dobrych efektów uprawy jest zdrowy materiał szkółkarski. W krajach, gdzie uprawa winorośli ma duże znaczenie gospodarcze, a klimat jest łagodny, winnice zakładane są z sadzonek szczepionych na podkładkach. Klimat Polski, z mroźnymi zimami, uniemożliwia rozwój mszycy korzeniowej filoksery winiec i szczepienie krzewów na nią odpornych nie jest koniecznością. Na terenach, gdzie występuje filoksera, szczepienie jest niezbędne.

Winorośl - szczepienie krzewów

Głównym celem szczepienia jest zabezpieczenie krzewów przed filokserą, natomiast podkładka nie ma praktycznie żadnego wpływu na mrozoodporność i odporność na choroby, które są cechą odmianową. Podkładki pomagają rosnąć krzewom w zbyt mokrej lub za suchej glebie, ograniczają bujność wzrostu i pozwalają rosnąć prawidłowo tam, gdzie nie ma odpowiednich warunków dla danej odmiany.

Winorośl w uprawie towarowej to roślina długowieczna, dlatego niezmiernie ważny jest wybór odpowiedniego materiału nasadzeniowego, gdyż jego jakość przenosi się na wiele kolejnych lat użytkowania krzewów. Pomimo tego winoroślowego renesansu, jakość materiału nasadzeniowego na polskim rynku ogrodniczym jest bardzo zróżnicowana. Warto zatem bardzo uważnie wybierać sadzonki, gdyż ze słabego i chorego materiału nigdy nie wyrosną pełnowartościowe krzewy i wcześniej czy później trzeba będzie je usunąć z winnicy.

Sadzonki winorośli

Na naszym rynku dostępnych jest kilka rodzajów sadzonek winorośli. Podstawowym materiałem znajdującym się w obrocie we wszystkich krajach o ugruntowanych tradycjach winiarskich, dostępnym również w Polsce, są długie sadzonki zdrewniałe. Mogą one być wykorzystywane tylko w tzw. sezonie nasadzeniowym (w stanie bezlistnym roślin), czyli od połowy października, najpóźniej do połowy maja następnego roku. Jest to materiał łatwy do transportu i sadzenia. Do produkcji takiej na sadzonki przeznacza się 3-4-pąkowe odcinki łozy. 

Parametry standardowego wyboru pierwszego są następujące: długość trzonu korzeniowego od miejsca, z którego wyrastają korzenie (tzw. piętka), do nasady przyrostów ze szkółki powinna wynosić minimum 25 cm w przypadku sadzenia na glebach ciężkich, do 35-40 cm na glebach lekkich piaszczystych. Długość i liczba przyrostów nie ma szczególnego znaczenia, gdyż do transportu są i tak zazwyczaj skracane, a podczas sadzenia powinny być przecięte krótko na dwa pąki. Ważna jest natomiast grubość i stopień zdrewnienia przyrostów. Dobrze zdrewniałe pędy powinny mieć w części przynasadowej średnicę minimum 4-5 mm i co najmniej 5 dobrze rozwiniętych pąków. Korzenie szkieletowe, w minimalnej liczbie 3-5 i długości co najmniej 20 cm, powinny być równomiernie rozmieszczone wokół piętki. Według normy UE, w standardowym wyborze pierwszym wystarczą 3 równomiernie rozmieszczone korzenie szkieletowe o długości 15 cm. 

Sadzonki długie mogą być własnokorzeniowe lub szczepione na podkładkach. W przypadku sadzonek szczepionych miejsce połączenia zraza z podkładką powinno być dobrze zrośnięte na całym obwodzie. Charakterystyczną cechą tego rodzaju sadzonek jest długi trzon korzeniowy, który umożliwia głębokie posadzenie roślin. Głębokie umieszczenie systemu korzeniowego chroni go przed przemarznięciem w mroźne i bezśnieżne zimy, a także opóźnia rozpoczęcie wegetacji wiosną, co chroni krzewy przed skutkami wiosennych przymrozków. Krzewy szczepione na podkładkach są również odporne na suszę. Podkładka może również wpływać na siłę wzrostu krzewu oraz poprawę dojrzewania i jakość owoców zaszczepionej odmiany, pozwala także na dostosowanie uprawy do różnego typu gleb.

Właściwy wybór podkładki

W Polsce należy przede wszystkim stosować podkładki wystarczająco odporne na przemarzanie, o relatywnie krótkim okresie wegetacyjnym, czyli takie, które nie wpływają na przedłużenie wegetacji szczepionych odmian. Nie mogą również pogarszać efektywności kwitnienia i obniżać plenności krzewów. Za warte polecenia do warunków polskich należy uznać: Teleki 5C, Kober 125 AA, Kober 5 BB, Craciunel 2, SO 4, Binova, Börner, Couderc 3309.

Z roślin szczepionych na podkładkach powinny być zakładane przede wszystkim większe plantacje. Sadzonki szczepione mogą być także wartościowym materiałem dla lepiej przeszkolonych amatorów. Wymagają jednak umiejętnego sadzenia (właściwa głębokość) i pielęgnacji roślin w pierwszych latach uprawy. 

Aby zachować łatwość okrywania na zimę i nie dopuścić do wymarznięcia zaszczepionej odmiany, miejsce szczepienia powinno znajdować się jak najbliżej gleby, najlepiej równo z jej powierzchnią. Kontakt zaszczepionej części krzewu z glebą powoduje łatwe wyrastanie korzeni podpowierzchniowych, które przynajmniej raz w roku powinny być wycinane. Zabieg ten zmusza korzenie podkładek do rozwoju. Część przyziemna sadzonek szczepionych (tzw. węzeł krzewienia), także tych własnokorzeniowych, powinna być na zimę okrywana kopczykiem ziemi do wysokości około 30 cm. Na wszystkich plantacjach podoruje się krzewy pługiem. Zabieg ten jest zalecany we wszystkich krajach o chłodnym klimacie, w których uprawiana jest winorośl. Dla mało obeznanych amatorów należy polecić raczej łatwiejsze w uprawie sadzonki na własnych korzeniach (nieszczepione).

Sadzonki w pojemnikach

Krótkie sadzonki winorośli produkowane w pojemnikach to materiał wciąż obecny na krajowym rynku i pomimo wzrostu świadomości klientów w dalszym ciągu kupowany. Taki materiał jest już raczej niespotykany w innych krajach europejskich. Za przydatne, ale tylko dla amatorów, można uznać jedynie okazy dobrze wyrośnięte, o przyrostach zdrewniałych do długości przynajmniej 30-40 cm, produkowane z minimum dwupąkowego odcinka łozy, uprawiane w przynajmniej 2-3-litrowym pojemniku. 

Dobrze zdrewniałą sadzonkę można posadzić głębiej i samemu wyprowadzić dłuższą szyjkę korzeniową. W tym celu przez pierwsze 3-4 lata uprawy krzewu należy przynajmniej raz do roku usunąć starannie korzenie podpowierzchniowe, pozostawiając tylko te wyrastające z piętki sadzonki. Średnica pędu w miejscu przycięcia nad powierzchnią podłoża powinna wynosić minimum 5 mm. 

Nie warto kupować sadzonek niewyrośniętych, niezdrewniałych w małych pojemnikach, tzw. knotów. Taki materiał nasadzeniowy nie przedstawia żadnej wartości dla plantatorów i należy się go wystrzegać. Są to sadzonki produkowane głównie przez mało solidnych szkółkarzy-amatorów, z których nigdy nie wyrośnie pełnowartościowy krzew. Rośliny takie zwykle przemarzają po pierwszej mroźnej zimie. 

Jak i kiedy sadzić?

W sadzonki najlepiej zaopatrywać się bezpośrednio w szkółce. Można mieć wówczas pewność, że były właściwie przechowywane, a ich korzenie nie są przesuszone. Kupując większą liczbę sadzonek, można również liczyć na niższą cenę jednostkową lub rabat, a co jeszcze ważniejsze na fachową, poradę. Sadzonki szczepione trzeba zamawiać w szkółkach wcześniej, istnieje wtedy możliwość wyboru najbardziej odpowiedniej podkładki do typu gleby i sposobu formowania krzewów. Należy pamiętać, że błędy popełnione podczas zakładania winnicy są bardzo trudne do naprawienia i mają niekorzystny wpływ na opłacalność całego przedsięwzięcia. 

Krzewy można sadzić jesienią (październik-listopad) lub wiosną (kwiecień) - oba terminy są dobre. Sadzenie jesienne jest mniej pracochłonne, gdyż przeważnie nie trzeba podlewać sadzonek, ale należy je okryć na zimę kopczykami z ziemi. Przed przystąpieniem do sadzenia warto sporządzić szczegółowy plan winnicy uwzględniający rozstawę krzewów, kierunek rzędów i przejazdów oraz odległości od ogrodzenia. Szerokość przejazdów musi być dostosowana do rodzaju użytych maszyn. Odstępy między rzędami i krzewami w rzędach są ściśle związane ze sposobem przestrzennego formowania krzewów, wybraną odmianą oraz typem użytej podkładki. 

Po wyrównaniu i zabronowaniu pola należy przystąpić do rozmierzenia terenu. Najlepiej rozpocząć od wyznaczenia granic winnicy. Powinna ona mieć kształt prostokąta lub kwadratu. Najpierw wyznacza się dwa przylegające do siebie boki prostokąta, ustalając między nimi kąt prosty. Następnie należy wytyczyć rzędy wewnętrzne i nabić paliki, które powinny znajdować się dokładnie w linii prostej, również w poprzek winnicy. Umożliwia to w pierwszych dwóch latach, gdy nie ma jeszcze rusztowań uprawę mechaniczną wzdłuż i w poprzek rzędów. 

Paliki stosuje się z różnych materiałów (drewna, metalu, włókna szklanego). Jeżeli paliki mają w części nadziemnej wysokość minimum 180 cm, to wystarczą na dwa lata uprawy krzewów, a właściwe rusztowanie dopiero w trzecim roku. Dołki pod sadzonki o głębokości ok. 40 cm należy wykopać w bezpośredniej bliskości palików od dołu stoku, czyli od strony południowej. Dołki można wykopać szpadlem lub wiercić świdrem o średnicy 20-25 cm. Sadzonki przed sadzeniem zaleca się włożyć do pojemników z wodą.