Jak dobrze zakisić kukurydzę?

Mimo że zakiszanie powtarzane jest w gospodarstwie każdego roku, odbywa się ono w różnych warunkach i wymaga znajomości czynników decydujących o jakości pokarmowej kiszonki. Czas na zbiór roślin dyktują nam poziomy zawartości skrobi w ziarnie i suchej masy w całej roślinie. Obserwacja roślin pod kątem poziomu wilgotności i zaplanowanie na podstawie tego koszenia to pierwszy krok do zrobienia dobrej paszy.

Ile skrobi w ziarnie?

Optymalny poziom skrobi powinien wynosić powyżej 30% (30-35%). Należy jednak pamiętać, że przy ziarnach typu „dent” moment osiągania dojrzałości kiszonkowej następuje później. Dzięki temu mamy wyższy poziom skrobi i więcej czasu na zbiór. Odmiany typu dent mają również znacznie lepszy „stay green”, dzięki czemu mamy optymalnie dojrzałe ziarno w kolbie, roślina nadal jest zielona, a sieczkę można z niej z łatwością ubić w silosie. Gdy na 3/4 wysokości ziarna mamy odłożoną skrobię, jest to idealny moment na zbiór surowca do produkcji kiszonki. W przypadku nasion typu flint rośliny bardzo szybko osiągają ten moment i trwa on raptem kilka dni. Położenie linii mlecznej należy traktować tylko jako informację dodatkową w ustalaniu terminu zbioru. Ze względu na zmienność pomiędzy mieszańcami oraz anomalie pogodowe, ustalanie terminu zbioru na podstawie położenia linii mlecznej w ziarniaku może być zawodne.

Kuchenka pomoże

Przy normalnym przebiegu pogody w końcowym okresie wegetacji kukurydzy zawartość suchej masy zwiększa się o 0,5% dziennie, a przy bardzo ciepłej pogodzie wzrost ilości suchej masy może wynosić 0,75%. 
Wykorzystanie kuchenki mikrofalowej do pomiaru zawartości suchej masy w zielonce pozwoli na ustalenie optymalnego terminu zbioru. Najpierw pobieramy skoszoną zielonkę z różnych miejsc, około 2 kg. Rozdrabniamy, po wymieszaniu, na wadze kuchennej odważamy 100 g zielonki. Próbkę należy umieścić w naczyniu żaroodpornym, włożyć do mikrofalówki na 4 minuty przy bardzo wilgotnym materiale lub na 2 minuty przy suchym. Otwieramy kuchenkę, aby usunąć parę wodną, obracamy kukurydzę w naczyniu, aby dolna warstwa lepiej odparowała. Za każdym razem po wyjęciu należy próbkę zważyć i zapisać wynik. Przy kolejnych minutowych cyklach wraz z próbką należy wstawić do mikrofalówki żaroodporną szklankę wypełnioną wodą do połowy, co zabezpieczy suszoną próbkę przed zapaleniem. Suszenie trzeba prowadzić tak długo, aż wynik przestanie się zmieniać, wówczas zawartość naczynia stanowić będzie wynik zawartości suchej masy. Jeżeli zostało nam 35 g, to zawartość suchej masy wynosi 35%. 

Zbiór i sporządzanie kiszonki

Jakość materiału do zakiszania zależy od wysokości ścięcia rośliny przez sieczkarnię. Zbyt niskie ścięcie wiąże się bowiem z większym stopniem zabrudzenia materiału ziemią. Koszenie należy wykonywać powyżej linii zanieczyszczeń, która uzależniona jest od jakości gleby i opadów. W latach suchych i normalnych zbiór odbywa się na wysokości 15-20 cm od podłoża. Podwyższając wysokość zbioru w latach mokrych o 10 do 20 cm od normalnej wysokości koszenia, uzyska się nieco mniej masy, lecz jakość kiszonki znacznie się poprawi. Na tej wysokości w łodygach gromadzi się najwięcej wody, pogarszającej zakiszanie. Pozostawiona łodyga o długości do 30 cm ma bardzo niską wartość pokarmową.
Kukurydzę powinno się ciąć na sieczkę o długości cząstek 0,8-2 cm; im wyższa zawartość suchej masy, tym sieczka powinna być krótsza, w przeciwnym razie bowiem będą trudności z dokładnym ugnieceniem zakiszanej masy w silosie. Ważne jest prawidłowe przygotowanie sieczki, aby każde ziarno było rozgniecione, a nie tylko trącone. 
Najcenniejsze w kiszonce z kukurydzy jest ziarno, czyli skrobia. Stopień rozdrobnienia ma wpływ na proces fermentacyjny, ponieważ „udostępnia” skrobię drobnoustrojom i doprowadza do obniżenia pH materiału. Takie ziarno jest także lepiej wykorzystywane przez krowy w procesach trawiennych. Nie należy bać się zbyt drobnej sieczki, ponieważ kiszonka z kukurydzy nie jest paszą strukturalną; rolę tę pełnią inne pasze pobierane łącznie.

Napełnianie silosu

Zwożąc zielonkę do silosu lub na pryzmę, należy ją rozrzucać równomiernymi warstwami i od razu ubijać. Najlepiej sprawdzają się w tym ciągniki kołowe. Ugniatanie powinno trwać jeszcze przez godzinę po zwiezieniu ostatniej przyczepy. Ubijanie jest czynnikiem ograniczającym szybkość napełniania silosu lub formowania pryzmy, ale nie należy się z tym spieszyć, gdyż pozostawione resztki powietrza przedłużają proces zakiszania (obniżania pH kiszonki), a to podwyższa straty składników pokarmowych. Słabo ubita kiszonka jest podatna na wtórną fermentację z chwilą rozpoczęcia jej pobierania. Powietrze wnika w głąb stosu kiszonkowego do 50 cm, a czasami nawet do 100 cm.
Zakiszaną kukurydzę należy szczelnie okryć folią, co ma zapewnić warunki beztlenowe, konieczne do prawidłowego rozwoju bakterii fermentacji kwasu mlekowego. Dodatkowo folia zapobiega wnikaniu do kiszonki wody opadowej. Powinna też być odpowiednio i równomiernie dociążona. Prace związane ze zbiorem, zwózką i ubijaniem powinno się tak zorganizować, by zakiszanie zakończyć w ciągu 3 dni.

Wybieranie kiszonki

Kiszonka jest gotowa do pobierania po 6 tygodniach. Staramy się jak najmniej odkrywać folię, tylko z takiej ilości, jaką potrzebujemy jednorazowo. Ściana kiszonki powinna być pionowa, by jej kontakt z powietrzem był jak najmniejszy. Wymiary pryzmy lub zbiornika (szerokość i wysokość) powinny być dostosowywane do wielkości stada krów/ilości skarmianej kiszonki. Zaleca się, by latem w ciągu tygodnia wybierać warstwę o grubości 2,5 m. Odkryta kiszonka jest wystawiona na działanie powietrza, podczas gdy właściwe wycinanie chroni przed zbytnim napowietrzeniem paszy. Kontakt z powietrzem sprzyja psuciu się kiszonki, m.in. pleśnieniu i rozwojowi drożdży. Metabolity wtórne grzybów mają szkodliwy wpływ na zdrowie zwierząt i ludzi oraz mogą być przyczyną ronień krów.
W okresie letnim kiszonkę można zabezpieczyć przez zagrzewaniem, spryskując jej czołową ścianę roztworem kwasu propionowego, roztworem mocznika lub ich mieszaniną. Po spryskaniu dobrze jest okryć ścianę kiszonki folią w celu ograniczenia ulatniania się zastosowanych preparatów.

Nie ma obaw

Kukurydza jest dobrym materiałem do zakiszania, dlatego część rolników rezygnuje z dodatków wspomagających zakiszanie. Według aktualnej wiedzy, nie należy mieć najmniejszych wątpliwości co do celowości stosowania odpowiednio dobranych dodatków do kukurydzy przeznaczonej dla wysokowydajnych krów oraz kiszonki wybieranej przy wysokiej temperaturze otoczenia. 

Obecnie na naszym rynku działa wiele firm, które produkują inokulanty mikrobiologiczne i inne dodatki kiszonkarskie. Inokulanty sprzedawane są w postaci proszku lub granulek. Stosuje się je w postaci roztworu wodnego lub w formie suchej w ilości 0,5-2,5 kg na 1 t zakiszanej masy. Produkowane są również konserwanty na bazie kwasu mrówkowego. Do zakiszenia 1 tony zielonki zużywa się 3-4,5 kg tych preparatów. Dodatki te, oprócz obniżenia w krótkim czasie pH zakiszanego materiału, poprawiają stabilność kiszonek po otwarciu silosu, nie dopuszczając do zagrzewania.

Tylko zastosowanie dodatków ze szczepami bakterii homo- i heterofermentacyjnymi pozwala na właściwy przebieg fermentacji, czyli intensywną produkcję kwasu mlekowego i późniejszy spadek jego poziomu z równoległą produkcją większych ilości kwasu octowego. Podczas zakiszania bez dodatków z udziałem tylko bakterii homofermentacyjnych nie dochodzi do znaczącej produkcji kwasu octowego. Tym samym nie mamy wpływu na grzanie się kiszonki oraz rozwój grzybów i pleśni. Kwas mlekowy ma bowiem działanie ok. 5 razy słabsze niż octowy, który powoduje, że kiszonka jest stabilna.

Ułatwiają zakiszanie

Jeśli chcemy zrobić dobrą kiszonkę z kukurydzy, musimy dobrać odpowiedni zakiszacz. Tylko to zapewni bowiem szybkie zwiększenie kwasowości materiału i zahamuje namnażanie się drożdży. Prawidłowy proces fermentacji charakteryzuje się zużyciem wszystkich możliwych cukrów i brakiem pozostałości, tzw. cukrów resztkowych. W obecności kwasów drożdże nie namnażają się i giną, a kiszonka pozostaje chłodna.

Najlepiej, aby dodatek miał w swoim składzie bakterie Lactobacillus buchneri, który produkuje kwas propionowy i octowy. Szczególną właściwością Lactobacillus buchneri jest zdolność produkcji glikolu propylenowego w zakiszanej kukurydzy. Bakteria ta z jednej strony daje źródło dodatkowej energii (glikol), z drugiej zaś zapewnia większą stabilność tlenową kiszonki. Jednocześnie redukowana jest też ilość pleśni i drożdży.

Podsumowując, należy jednoznacznie stwierdzić, że zakiszanie z inokulantami lub innymi dodatkami ułatwiającymi zakiszanie, pozwala na uzyskanie kiszonek przy minimalnych stratach składników pokarmowych, charakteryzujących się dobrą jakością, dzięki właściwie przebiegającej fermentacji oraz zwiększonej stabilności tlenowej. 
Na rynku są dostępne również preparaty służące do skutecznego zabezpieczania zewnętrznej (górnej) warstwy wszystkich rodzajów zakiszanego materiału, który jest trudny do starannego ugniecenia i tym samym ulegającego w największym stopniu zepsuciu. Są to preparaty mikrobiologiczne, zawierające najczęściej 3 szczepy bakterii z dodatkiem benzoesanu sodu. Zastosowanie takich dodatków sprawia, że po upływie 8-10 godzin ilość tlenu znajdującego się w wierzchniej warstwie kiszonki o grubości 20-30 cm zmniejsza się praktycznie do zera.

Najpierw wykonanie, później zakiszacz

Warto pamiętać, że zastosowanie nawet najbardziej skutecznych dodatków nie gwarantuje uzyskania dobrej kiszonki, jeśli poszczególne etapy technologii produkcji będą przeprowadzone wadliwie. Dodatki mają na celu jedynie ułatwić i ukierunkować fermentację w zakiszanym materiale. Nie należy ich traktować jako cudownego środka, który spowoduje zniwelowanie wszystkich błędów popełnianych w produkcji kiszonki. 
Prawidłowo wyprodukowana kiszonka z kukurydzy powinna spełniać następujące parametry:

• sucha masa: 30-35%,
• skrobia: minimum 30% w suchej masie,
• włókno surowe: maksimum 20% w suchej masie,
• ADF: maksimum 25% w suchej masie,
• NDF: maksimum 45% w suchej masie,
• zawartość energii: minimum 6,5 MJ NEL lub 0,9 JPM w 1 kg suchej masy.

Dobrej jakości kiszonka z kukurydzy ma przyjemnie kwaskowy zapach, niezmienioną konsystencję i barwę fragmentów roślin.