Sorgo zamiast kukurydzy?

W dniu 6 września 2019 r. w Zakładzie Doświadczalnym IUNG-PIB w Osinach k. Puław Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa wraz z Polskim Związkiem Producentów Kukurydzy zorganizowali dla rolników i wszystkich zainteresowanych Krajowy Dzień Kukurydzy. W trakcie spotkania uczestnicy mogli zapoznać się z kolekcją 70 odmian kukurydzy, 10 odmian soi oraz 4 odmian sorgo, poznać ich wartość rolniczoużytkową oraz możliwości uprawy w regionie lubelskim. Podczas spotkania dyskutowano m.in. na temat poszukiwania nowych rozwiązań w dobie zmian środowiskowych. \

Wśród pięciu głównych zbóż W skali światowej sorgo zajmuje 5 miejsce na liście najważniejszych zbóż - po pszenicy, kukurydzy, ryżu i jęczmieniu. W warunkach naturalnych występuje w pasie między‑ zwrotnikowym, obejmującym Afrykę równikową, Amerykę Środkową, Indie oraz południowo-wschodnią Azję. W Afryce i Azji uprawiane jest głównie na ziarno. Od kilkunastu lat rozpowszechnione jest też w Australii oraz suchych rejonach Stanów Zjednoczonych i Europy Południowej.

Sorgo w rolnictwie europejskim 

W warunkach rolnictwa europejskiego ważniejszą rolę odegrały następujące gatunki:

• sorgo (Sorghum bicolor), zwane pastewnym lub dwukolorowym - w krajach tropikalnych wykorzystywane do produkcji ziarna lub na zielonkę, zaś w naszym klimacie uprawiane z przeznaczeniem na paszę dla bydła lub na biomasę,
• sorgo sudańskie (Sorghum sudanenese), zwane trawą sudańską - uprawiane jako użytek wielokośny (2-kośny) z przeznaczeniem na zielonkę, • sorgo mieszańcowe - mieszaniec sorga z trawą sudańską (Sorghum biocolor x Sorghum sudanense); kombinacje tej krzyżówki są zróżni‑ cowane, w zależności od położenia geograficznego. W

Polsce pierwsze uprawy sorgo oraz mieszańca sorgo z trawą sudańską założono w 2004 r. Na glebach szybko nagrzewających się Sorgo to roślina jara, pokrojem podobna do kukurydzy. Może być uprawiana na glebach dobrych, ale polecane są gleby piaszczyste, żwirowe, lekkie, przewiewne, o zdolności do szybkiego nagrzewania się i jest to podstawowy wymóg przy wyborze lokalizacji. Należy jednak unikać zagłębień terenu, ze względu na możliwość stagnowania wody po większych opadach, a także na prawdopodobieństwo wystąpienia przymrozków w początkowym etapie wegetacji. Niewłaściwe pod uprawę sorgo są gleby ciężkie, wilgotne. Wobec odczynu gleby roślina ta jest tolerancyjna i udaje się na glebach o pH od kwaśnego do zasadowego, przy zachowaniu minimalnego pH - 5. 

W czasie suszy nie zasusza się

Rośliny sorgo lepiej niż kukurydza są w stanie przetrwać dłuższe okresy niedoboru wody. W okresie suszy przed nadmierną transpiracją roślinę chroni woskowy nalot, pokrywający łodygę oraz liście. W stanie większych niedoborów wody roślina przechodzi w stan uśpienia, oczekując na odpowiedni moment, w którym ponownie wznowi wzrost. W takiej sytuacji nie zasusza się, jak występuje to w przypadku kukurydzy. Nadal zachowuje swój kolor, silny pokrój, a liście i łodyga są soczyste. Głęboki system korzeniowy, sięgający 1,5 m w głąb gleby, i korzenie przybyszowe, mające ok. 2 m długości, zapewniają całej roślinie odpowiedni poziom wilgotności i możliwość wznowienia wegetacji przy odpowiednich warunkach wodnych, tak więc nie traci turgoru, jest zielona przez cały okres wegetacji. Sorgo plonuje wiernie, osiągając duży plon zielonej masy, ok. 80-100 t z ha lub ok. 5-10 t z ha w przypadku sorgo ziarnowego. Zarówno kukurydza, jak i sorgo, posiadają wysoki współczynnik wykorzystania promieniowania słonecznego i ciepła.

Siew i nawożenie

Przedplonem dla sorgo może być większość roślin, oprócz prosa, które stwarza problem samosiewów. Upra‑ wa przedsiewna jest taka jak pod kukurydzę. Na glebach słabszych sorgo można uprawiać bezorkowo, jednak ostatnie badania wykazują większe pojawienie się szkodników i chorób, które przy tradycyjnej uprawie rzadko się obserwuje. Sorgo jest rośliną ciepłolubną i do siewu wymaga gleb nagrzanych w warstwie do 10 cm do temperatury 12-14o C (minimum 10o C), co przypada (w zależności od rejonu) w okresie od 10 maja do 10 czerwca (zbyt późny siew może jednak zmniejszyć plon o 20%). Jako roślina tropikalna, nie toleruje gleb zimnych i podmokłych. Zależnie od rodzaju gleby, nasiona sorgo powinny być wysiane na głębokość 3-4 cm na glebach średnich i ciężkich oraz na głębokość 4,5-6 cm na glebach lżejszych.

Początkowo zalecano wysiew przy pomocy siewników punktowych z tarczami wysiewającymi o odpowiednich otworach, jednak według aktualnych badań, do siewu można wykorzystywać siewniki zbożowe. W przypadku gleb suchych warto stosować wałowanie. Zaleca się obsadę 180-260 tys. roślin na 1 ha, co odpowiada 5,6- 11,2 kg nasion na 1 ha, jednak bezpieczniejsza jest norma wysiewu 10-12 kg/ha. Siew wykonuje się w rozstawie rzędów 50-75 cm. Uwaga! Należy stosować się do informacji podawanych przez hodowców. Sorgo ma podobne do kukurydzy zapotrzebowanie na składniki po‑ karmowe.

Wymaga nawożenia mineralnego w wysokości ok. 300 kg NPK/ha. Zalecany stosunek N:P:K to 1,8-2:1:2, a przeciętne dawki na 1 ha wynoszą: 60-120 kg N, 30-60 kg P2 O5, 60-120 kg K2 O. Sorgo pozytywnie reaguje - wzrostem plonu i obsady - na nawożenie startowe. Należy jednak bardzo uważać przy nawożeniu azotem i stosować go w dawkach dzielonych, gdyż roślina ma duże tendencje do gromadzenia azotanów, co może powodować zatrucia u zwierząt. Podczas różnych prób z nawożeniem udowodniono, że dawki azotu mineralnego powy‑ żej 100 kg nie przekładały się na zwiększone plony, a jednocześnie rośliny wykazały nieco wyższe za‑ potrzebowanie na potas Podobnie jak kukurydza, sorgo dobrze reaguje na nawożenie organiczne (obornik, gnojowicę). Sorgo razem z kukurydzą W literaturze na temat uprawy sorgo, zwłaszcza na kiszonkę, można znaleźć informacje na temat współrzędnej uprawy z kukurydzą, tzw. uprawy sorgo w siewie pasowym, przemiennie z kukurydzą. Ten sposób wysiewu zazwyczaj wykonuje się w przypadku przewidywania wystąpienia suszy.

W uprawie pasowej możliwe są różne warianty, a technologia wysiewu zakłada proporcje sorgo i kukury‑dzy w stosunku 1:1, 1:2 lub 2:1. Ilość wysiewanych pasów sorgo w stosunku do kukurydzy powinna zależeć od przewidywanej pogody podczas wegetacji, a szczególnie warunków wilgotnościowych, rodzaju gleby, ilości i rozkładu opadów atmosferycznych i jednocześnie plonowania kukurydzy. Idealnym rozwiązaniem w latach suchych jest przewaga sorgo, a w latach wilgotnych - kukurydzy. W takich przypadkach sorgo ma być alternatywą dla niskiego i zawodnego plonu kukurydzy w latach suchych, a jego uprawa ma na celu pozyskanie zadowalającego plonu zielonej masy na kiszonkę dla bydła (ok. 90-100 t z ha) wobec miernych plonów kukurydzy. Należy jednak pamiętać, iż udział sorga będzie wpływał na mniejszą wartość energetyczną kiszonki. Wybierając siew łączony, należy przyjąć termin siewu jak najwcześniejszy dla sorga oraz późny dla kukurydzy. Dobór późniejszych mieszań‑ ców kukurydzy (powyżej FAO 250) stwarza możliwości równoczesnego siewu obu roślin pastewnych. Da to lepsze wyrównanie łanu podczas zbioru zielonej masy i równoczesne dojrzewanie obu roślin. W prze‑ ciwnym wypadku siew kukurydzy powinien wyprzedzać siew sorgo o 2-3 tygodnie, gdyż tempo wschodów i wzrost sorgo jest szybsze i w końcu lipca rośliny sorgo zaczynają przewyższać kukurydzę. We wrześniu plantacje sorgo są o 50-100 cm wyższe od plantacji kukurydzy.

Ochrona przez chwastami

Sorgo jest wrażliwe na zachwaszczenie, dlatego pod uprawę dobrze jest przeznaczyć pola wolne od chwastów prosowatych. Ponieważ w Polsce jest to uprawa małoobszarowa, nie ma jeszcze zarejestrowanych herbicydów do zwalczania chwastów. Stosowanie herbicydów przeznaczonych dla kukurydzy jest błędem, gdyż są one fitotoksyczne dla sorgo i mogą je całkowicie zniszczyć. Aplikacja herbicydów w dawkach zredukowanych lub ich stosowanie łącznie z sejfenerami, tzn. preparatamzawierającymi s-metalachlor, zabezpieczającymi przed uszkodzeniem młode siewki, może ochronić roślinę uprawną przed niekorzystnym wpływem środków chwastobójczych. Sejfernery zawiera też zaprawa, któ‑ ra zaprawiony jest kwalifikowany materiał siewny. Do ochrony upraw sorgo dopuszczone zostały herbicydy: Gardo Gold

• 500 SE w dawce 3,0-4,0 l/ha, Mustang
• 306 SE - 0,6 l/ha, Callisto 100 SC - 1,0 l/ha, Mais Banvel (zezwolenie na powiadomienie).

Należy je stosować w fazie, gdy roślina osiągnie stadium 3 liści. Najczęściej zabieg herbicydo‑ wy stanowi jedyną ochronę, ponieważ obecnie szkodniki i choroby nie stwarzają poważnego problemu.  Zebrać i zakisić Sorgo zbiera się, gdy ziarno osiąg‑ nie dojrzałość mleczno-woskową lub zawartość suchej masy będzie wynosić 28-35%. Ważne pod względem żywieniowym jest zniwelowanie substancji antyżywieniowych (taniny i duriny), z których w wyniku rozpadu powstaje kwas pruski. Jego szkodliwość zostaje zniwelowana po przemarznięciu roślin lub ich zakiszeniu, które trwa ok. 3 tygodnie.

Jakie odmiany wybierać?

W Krajowym Rejestrze Odmian nie mamy wpisanej żadnej odmiany. Możemy korzystać ze Wspólnotowego Katalogu CCA. Są w nim m.in.:

• Amiggo - polecana na kiszonkę i na biogaz,
• Biovital,
• Herkules,
• Nutri Honey,
• Rona 1,
• Sucrosorgo 506,
• Farmsu‑ gro 180 - na kiszonkę i biogaz,
• KWS Tarzan - na biomasę,
• Sweet Susana- na ziarno,
• KWS Bulldozer,
• Garda‑ van,
• GK Emese - na ziarno,
• Lussi.

Należy stosować wyłącznie certyfikowany materiał siewny, pochodzący z odmian dopuszczonych w UE i odpowiednio zaprawiony. Po‑ winno się wybierać wyłącznie od‑ miany wczesne, w szczególności w przypadku późnego siewu. Trzeba stosować się do zaleceń hodowców dotyczących ilości wysiewu określonych dla konkretnych odmian.

Podsumowanie

Sorgo jest rośliną, którą cechuje szerokie spektrum wykorzystania plonu. Można je przeznaczyć na cele spożywcze - produkcja kaszy, mąki - przede wszystkim bezglutenowej, cele paszowe - kiszonki do skarmia‑ nia bydła hodowlanego lub ziarno do skarmiania trzody chlewnej, a także na cele energetyczne i przemysłowe. Na platformie internetowej w 2019 roku widoczne jest duże zainteresowanie uprawą sorgo, głównie na ziarno. W doświadczeniach prowadzo‑ nych na poletkach stwierdzono, że sorgo w uprawie z kukurydzą w warunkach suszy glebowej pozwala uzyskać wyższy plon zielonej masy niż w przypadku samej kukurydzy. Uprawa sorgo lub sorgo z kukurydzą zabezpiecza plantację przed przez dzikami. Zwierzęta te nie to‑ lerują roślin sorgo i można to wykorzystać, obsiewając plantacje kukurydzy pasami sorgo. Kiszonka z roślin sorgo lub z sorgo i kukurydzy powinna być stosowana w żywieniu krów w okresie zasuszenia, a także dla jałowizny i opasów. Zakiszone w rękawie folio‑ wym ziarno sorgo może być również wykorzystane do żywienia płynnego trzody chlewnej. Zakiszone i przechowywane w rękawie nie traci swoich wartości odżywczych nawet przez kilka lat.