Wkrótce rusza Platforma Żywnościowa. Jak działa giełda towarów rolno-spożywczych?

Projekt ten realizuje Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa w konsorcjum z Instytutem Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego i Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Partnerem, głównym wykonawcą i operatorem Platformy Żywnościowej jest konsorcjum Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. z Izbą Rozliczeniową Giełd Towarowych S.A. i Towarową Giełdą Energii S.A. pod nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego.  

Finansuje go Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach Programu „Społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków” GOSPOSTREG.

Platforma Żywnościowa zafunkcjonuje na Towarowej Giełdzie Energii S.A. (TGE) jako wyodrębniony Rynek Towarów Rolno-Spożywczych (RTRS) stanowiący segment Rynku Towarów Giełdowych TGE i przeznaczona będzie do prowadzenia obrotu wybranymi produktami rolno-spożywczymi. Towary te spełniają wysokie, jednakowe, powtarzalne wymagania jakościowe określone przez Giełdę i będą zdeponowane w profesjonalnych magazynach mających odpowiedni potencjał i posiadających autoryzację Giełdy. 

Projekt składa się z dwóch faz: badawczej i przygotowania do zastosowania badań naukowych w praktyce, tak zwanej fazy pilotażowej. 

Faza badawcza prowadzona była przez Instytuty od 1.06.2018 do 28.02.2019 roku. Celem badań była ocena wdrożenia zinstytucjonalizowanego obrotu handlowego produktami rolno-spożywczymi. W efekcie ich prac zarekomendowano towary do obrotu giełdowego, takie jak pszenicę, koncentrat soku jabłkowego, cukier, odtłuszczone mleko w proszku oraz półtusze wieprzowe, dają się one bowiem łatwo wystandaryzować. Nie są łatwo psujące się i w związku z tym mogą być przechowywane przez dłuższy czas oraz mają na tyle duże wolumeny w kraju, że jest uzasadnione i możliwe wprowadzenie ich do handlu na giełdzie.

Obecnie trwa przeprowadzanie rzeczywistego pilotażu w formule rynku kasowego (SPOT) na wybranym podczas fazy badawczej produkcie – pszenicy. SPOT jest to formuła rynku kasowego i obejmuje ruchy od zawierania transakcji do rozliczenia poprzez fizyczny odbiór towaru i przelew płatności. Wszystkie te działania odbywają się niemalże natychmiast i są gwarantowane przez Giełdę. 

Pilotaż w formie przeprowadzania regularnych sesji obrotu przewidziany jest od marca do sierpnia 2020 roku i w tym okresie będzie prowadzony przez Giełdę (tj. Towarowa Giełda Energii S.A.) bezpłatnie dla uczestników. Opłaty natomiast będą pobierać magazyny i biura maklerskie. Pilotaż ma na celu przetestowanie rynku i zaproponowanie pewnych rozwiązań oraz zachęcenie uczestników do sprawdzenia jak te rozwiązania funkcjonują.

Planowane jest uruchomienie obrotu w dwóch alternatywnych systemach: 
- w systemie kursu jednolitego w formie regularnych sesji giełdowych oraz 
- w systemie aukcji, które będą organizowane na żądanie oferenta dużej partii towaru (minimum 250 ton pszenicy tej samej klasy). 

System kursu jednolitego polega na prowadzeniu przez Giełdę regularnych, wystandaryzowanych kontraktów (instrumentów) umożliwiających kupno/sprzedaż towaru złożonego przez uczestników obrotu w Magazynach Autoryzowanych świadczących usługi przechowywania. Pojemność przechowalnicza takiego profesjonalnego Magazynu musi być na poziomie wymaganym przez Giełdę, obecnie 5 000 ton. Notowania dla pszenicy klasy B i C prowadzone będą raz w tygodniu, w każdą środę, w godzinach wyznaczonych przez Giełdę dla każdego notowanego instrumentu (jeden instrument odpowiada 25 tonom pszenicy). Uczestnikami obrotu mogą być wszyscy uczestnicy dopuszczeni do działania na RTRS: bezpośrednio (Członkowie Giełdy tj. domy maklerskie) lub pośrednio (pozostali uczestnicy korzystający z usług za pośrednictwem Członka Giełdy, z którym mają podpisaną umowę).  

Specyfiką notowań w systemie kursu jednolitego jest to, że w ramach jednej sesji notowań transakcje dotyczące danego instrumentu zawierane są po takim samym kursie. Jest to kurs jednolity wyznaczony przez Giełdę na koniec sesji według określonego algorytmu na podstawie złożonych zleceń kupna i sprzedaży dotyczących danego instrumentu. Przyjęty algorytm ma za zadanie określić taki poziom kursu, który umożliwia maksymalizację wolumenu obrotu na danym instrumencie oraz minimalizację różnicy pomiędzy skumulowanym wolumenem towaru w zleceniach sprzedaży i w zleceniach kupna możliwy do zrealizowania. W celu wyznaczenia kursu jednolitego zestawia się wszystkie aktywne zlecenia kupna i sprzedaży. Poziom ceny, po którym następuje przecięcie się tak zwanych krzywych popytu i podaży wyznacza kurs jednolity.

Wyłącznie towar zdeponowany w Magazynie Autoryzowanym dopuszczonym przez Giełdę i podlegającym kontroli przez Jednostkę kontrolno-organizacyjną do uczestnictwa w Systemie Magazynów Autoryzowanych (SMA) może być przedmiotem obrotu. Sieć Magazynów Autoryzowanych rozlokowanych na terenie kraju, spełniających specjalistyczne wymogi organizacyjno-techniczne odpowiada za fizyczny, ilościowo-jakościowy rozrachunek w towarze transakcji giełdowych zawartych między kupującymi a sprzedającymi. Warunkiem zlecenia sprzedaży na Giełdzie jest jego uprzednie zdeponowanie w Magazynie i zaewidencjonowanie przez ten Magazyn w dedykowanym do tego celu systemie informatycznym e-RTRS. Magazyn zobowiązany jest do przyjmowania wyłącznie towaru spełniającego wymagania jakościowe określone przez Giełdę, po uprzednim przeprowadzeniu badań jakościowych  i dokonaniu kolejno klasyfikacji towaru (np. dla pszenicy klasy A, B lub C). W ramach danej klasy jakościowej mogą być oferowane partie towaru od wielu, różnych oferentów, które podlegają mieszaniu, co oznacza, że nie ma możliwości późniejszego wyodrębnienia konkretnej partii towaru. Od momentu przyjęcia towaru Magazyn Autoryzowany ponosi pełną odpowiedzialność za jego ilość i jakość. 

Uczestnik rynku zainteresowany zakupem towaru jest zobowiązany do wniesienia zabezpieczenia finansowego (depozytu transakcyjnego) pokrywającego w pełni zlecenia kupna, które zamierza złożyć podczas sesji. 

Zlecenia mogą być składane, modyfikowane i wycofywane w dniu sesji podczas fazy przyjmowania zleceń. Zlecenia złożone na rynek i przyjęte do arkusza zleceń są jawne tzn. uczestnicy rynku mają wgląd do arkusza zleceń prezentującego wolumeny i limity ceny aktywnych zleceń.

Rozliczenie finansowe zawartych transakcji polega na obciążeniu kwotą rozliczenia równą iloczynowi ilości kupionego czy sprzedanego towaru i ceny transakcyjnej (opłaty pobierane przez giełdę, domy maklerskie) powiększoną o podatek VAT i uznaniu rachunku każdego sprzedającego i kupującego. Rozliczenie to jest przeprowadzane pomiędzy Izbą a jej Członkami w pierwszym dniu roboczym po sesji, a następnie pomiędzy Członkami Izby a ich klientami. W przypadku transakcji zawartych na sesji kursu jednolitego rozliczenie jest bezwarunkowe, tzn. nie zależy od weryfikacji jakości lub odbioru towaru przez kupującego. Po dokonaniu rozliczenia wystawiane są faktury. 

Odbiór towaru kupionego na sesji kursu jednolitego Magazyn Autoryzowany jest zobowiązany umożliwić kupującemu w okresie od 2. dnia roboczego do 21. dnia kalendarzowego po sesji. Magazyn nie może żądać opłaty za załadunek towaru na środki transportu kupującego. Przed odbiorem towaru kupujący ma prawo do przeprowadzenia badań jakości towaru na koszt Magazynu Autoryzowanego w jego laboratorium lub na swój koszt w innym laboratorium. W przypadku powstania sporu co do jakości towaru, strony mogą zlecić badanie próbek towarów w Laboratorium Odwoławczym. Jego rolą jest prowadzenie badań odwoławczych na zlecenie uczestników odbioru w celu rozstrzygania czy określona partia towaru spełnia wymagania jakościowe określone przez Giełdę. 

System aukcyjny polega na organizowaniu i prowadzeniu przez Giełdę doraźnych aukcji sprzedaży określonej partii towaru (pszenicy klasy A, B, C) należącej do podmiotu dysponującego własnym Magazynem Autoryzowanym, zaewidencjonowanym w systemie e-RTRS. Pojemność przechowalnicza takiego Magazynu musi być na poziomie wymaganym przez Giełdę, obecnie 500 ton. Aukcje będą prowadzone w dni powszechne, w inne niż w systemie kursu jednolitego. 

Mają one charakter niejawny, tzn. ani minimalna cena sprzedaży określona przez oferenta, ani ceny i ilości w zleceniach kupujących nie są ujawniane w trakcie trwania aukcji. 

Jako kupujący na aukcji mogą brać udział wszyscy zainteresowani uczestnicy dopuszczeni do działania na RTRS, którzy wpłacili odpowiednie zabezpieczenie finansowe. 

Aukcje są rozstrzygane przez realizację zleceń w kolejności od najwyższej oferowanej ceny do najniższej, pod warunkiem, że są one co najmniej równe cenie minimalnej oferenta. 

Oferowana ilość towaru musi być wielokrotnością 25 ton, nie może być jednak mniejsza niż 250 ton towaru tej samej klasy. Oferent powinien przesłać do Giełdy najmniej na 7 dni roboczych przed proponowaną aukcją wniosek o przeprowadzenie aukcji wraz z rodzajem i klasą oferowanego towaru oraz proponowaną ceną minimalną sprzedaży. Oferent dodatkowo musi wpłacić wadium wyznaczone przez Izbę, w wysokości wynikającej z ilości wystawionego towaru oraz jego ceny. Wadium podlega zwrotowi po pozytywnie przeprowadzonej aukcji sprzedającemu. 

Obciążenie rachunków kupujących dokonywane jest w pierwszym dniu roboczym po aukcji, zaś przekazanie środków na rachunek sprzedającego następuje w 21. dniu kalendarzowym po dniu aukcji, pod warunkiem, że przed upływem 18. dnia od aukcji Giełda nie otrzymała od kupującego odpowiednio udokumentowanego zawiadomienia o niewywiązaniu się sprzedającego z obowiązku udostepnienia towaru zgodnie z warunkami transakcji. 

Platforma jest pionierskim rozwiązaniem na rynku polskim, a jej głównym celem jest utworzenie giełdy. Sprzedawać za pośrednictwem Platformy będą mogli zarówno mali rolnicy prowadzący rodzinne gospodarstwa, jak i wielcy producenci oferujący duże partie towaru. Założeniem projektu jest to, aby podmioty rynku rolno-spożywczego zwiększyły swoją konkurencyjność zarówno na rynku krajowym, jak i na rynkach zagranicznych. 

Justyna Kryger Artykuł opracowany we współpracy z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Minikowie   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj