KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • ODR Bratoszewice
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

WYSZUKIWARKA

Jak zachować krajobraz polskiej wsi?

Opublikowano 31.10.2019 r.
W Polsce dominuje obecnie pejzaż kulturowy. Jego zasadnicze elementy powstały i nadal są pod stałą presją działalności człowieka. Natomiast krajobraz rolniczy, zdominowany jest przez agrarne formy zagospodarowania przestrzeni, ma znaczny udział elementów antropogenicznych (powstałych pod wpływem czynników zależnych od człowieka). Tylko na pozór nie sprzyja on dzikiej przyrodzie, w rzeczywistości zamieszkany jest przez bogaty świat roślin i zwierząt.

Krajobraz – to fragment powierzchni ziemi o określonej fizjonomii, na którą składa się mozaika ekosystemów określonego typu, to także przestrzeń naszego funkcjonowania, na którą oddziałujemy, ale która ma wpływ także na nasze życie. Rozróżnia się kilka jego typów.

W Polsce dominuje obecnie pejzaż kulturowy. Jego zasadnicze elementy powstały i nadal są pod stałą presją działalności człowieka. Natomiast krajobraz rolniczy, zdominowany jest przez agrarne formy zagospodarowania przestrzeni, ma znaczny udział elementów antropogenicznych (powstałych pod wpływem czynników zależnych od człowieka). Tylko na pozór nie sprzyja on dzikiej przyrodzie, w rzeczywistości zamieszkany jest przez bogaty świat roślin i zwierząt.

Wiejska sceneria

Wiejska sceneria powstawała stopniowo w wyniku rozwoju społecznego, gospodarczego i kulturowego. Składają się na nią elementy naturalne, czyli układ pól i łąk, terenów zalesionych i zadrzewionych wraz z rzekami, strumieniami i jeziorami, a także kulturowe, m.in.: sieć osadnicza, komunikacyjna, architektura, uprawy rolne.

Przyrodnicza część stwarza korzystne warunki dla rozwoju i migracji na pola uprawne pożytecznych gatunków zwierząt, które są naturalnymi wrogami szkodników. Pozwala to stwierdzić, że urozmaicony krajobraz staje się elementem integrowanej ochrony roślin. Koncentracja gruntów i intensyfikacja produkcji rolnej prowadzi do powiększania pól, przy równoczesnej eliminacji miedz, zadrzewień śródpolnych, żywopłotów, małych zbiorników wodnych itp., czyli nieprodukcyjnych elementów pejzażu.

Te działania powodują, że staje się on uproszczony, monotonny, a wzmożona erozja gleb przynosi także straty gospodarcze. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że zagrożeniem jest nie tylko intensyfikacja, lecz także zaprzestanie użytkowania terenów rolnych.

W sytuacji braku uprawy gruntów ornych czy też koszenia lub wypasu trwałych użytków zielonych już po kilku latach widoczne są zmiany w siedliskach. Pojawiają się zakrzaczenia i lasy, ma miejsce tzw. sukcesja naturalna.

Równocześnie postępuje specjalizacja w produkcji polegająca na ograniczeniu asortymentu uprawianych roślin. Przed 40-50 laty w gospodarstwie uprawiano 5-7 rodzajów roślin, a obecnie 2-3. Konsekwencją takiego postępowania jest zanik wielu gatunków dzikiej flory i fauny, które spełniają ważne funkcje ekologiczne.

Dążyć do utrzymania zróżnicowania krajobrazu

Na większej części obszarów wiejskich Polski występuje duże zróżnicowanie krajobrazowe i należy dążyć do utrzymania tego stanu. Wszystkie łąki i pastwiska są ważnym elementem różnorodności biologicznej, a poprzez licznie kwitnące gatunki nadają specyficzny charakter całym przestrzeniom. Gospodarowanie zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej powinno stwarzać warunki do zachowania nieprodukcyjnych elementów krajobrazu, takich jak: miedze, kępy drzew i krzewów, bagna i mokradła oraz oczka wodne czy enklawy ekosystemów naturalnych.

Doświadczenia Europy Zachodniej, gdzie doszło do dużego uproszczenia krajobrazów wiejskich wskazują, że ich renaturalizacja polegająca na ponownym odtworzeniu oczek wodnych, zadrzewień śródpolnych itp. jest trudna, bardzo kosztowna i czasami niemożliwa.

Trzeba więc stwierdzić, że różnorodność biologiczna i krajobrazowa obszarów wiejskich Polski należy do najbogatszych w Europie. Działalność rolnicza ma ogromny wpływ na bioróżnorodność. O jej potencjale świadczyć może występowanie na terenie gospodarstwa elementów, takich jak: trwałe użytki zielone, sady i ogródki przydomowe, stawy, oczka wodne, naturalne zbiorniki i cieki wodne, zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne, miedze śródpolne i pasy zieleni, tereny podmokłe i bagniste, gniazda ptaków.

Obowiązek ochrony przyrody, a tym samym krajobrazu, wynika z wymogów wzajemnej zgodności (cross compliance), do spełnienia których zobowiązani są wszyscy rolnicy korzystający z dopłat obszarowych oraz z płatności rolnośrodowiskowo-klimatycznych czy ONW. Do ochrony i zachowania przestrzeni rolniczych w Polsce przyczyniają się programy rolnośrodowiskowe z PROW 2007–2013, program rolnośrodowiskowo-klimatyczny z PROW 2014–2020 czy też rolnictwo ekologiczne. 

 
Tomasz Kaczmarek
Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Orodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO