Choroby grzybowe pszenicy ozimej i ich zwalczanie

Choroby grzybowe w zbożach powodują ogromne straty w plonach, ponieważ obniżają bezpośrednio powierzchnię asymilacyjną liści i kłosów, przez co następuje zdrobnienie ziarna, a także spadek ilości ziaren w kłosach. Wybrane choroby pszenicy mogą się przenosić w różny sposób oraz porażać różne części roślin. Do chorób, które najczęściej atakują ten gatunek i powodują duże straty w plonie, należą: brunatna plamistość liści, fuzarioza kłosów, mączniak prawdziwy, rdza brunatna, rdza żółta, septorioza paskowana liści, septorioza plew i łamliwość podstawy źdźbła. Choroby liści ograniczają przepływ substancji odżywczych do kłosa. Straty mogą wynosić od 10 do 35%. Jaki są naczęstsze choroby?

Mączniak prawdziwy

Wywoływany jest przez Blumeria graminis. Grzyb ten rozwija się na powierzchni roślin i, za pomocą ssawek, pobiera składniki pokarmowe z komórek skórki rośliny. Pierwsze objawy można zaobserwować już jesienią na zbożach ozimych. Szarobiały nalot z grzybni pojawia się na liściach i pochwach liściowych. Na nalocie widoczne są drobne plamy czarnego koloru. W późniejszym okresie nalot może szarzeć i pojawiać się na źdźbłach oraz kłosach. Silne porażenie przez tę chorobę prowadzi do przedwczesnego zasychania liści, a w konsekwencji całych roślin. Straty w plonie wynoszą do 30%. Warunki sprzyjające rozwojowi mączniaka prawdziwego to temperatura od 5 do 30 C; jesienią - sucha i ciepła pogoda, 10-20 C w dzień, 5- 12 C w nocy, oraz niewielka wilgotność powietrza. W celu zwalczenia tej choroby należy wykonywać podorywkę i staranną orkę, która niszczy resztki pożniwne. Zbyt gęsty siew, przenawożenie azotem, sąsiedztwo form ozimych i jarych tych samych gatunków zbóż również mogą prowadzić do porażania pszenicy przez mączniaka. Można uprawiać odmiany odporne na tę chorobę, takie jak: Kredo, Speedway i Arktis. Przeciwko mączniakowi prawdziwemu można stosować takie substancje aktywne, jak np.: fenpropidyna, fenpropimorf, proquinazid, cyflufenamid. Opryskiwanie najlepiej wykonywać w początkowym etapie choroby.

Rdze zbóż

Wyróżnia się tutaj dwa patogeny: rdzę żółtą i rdzę brunatną.

Rdza rozwijająca się na liściach nie jest jeszcze najgroźniejsza; dzięki temu, że kupki zarodników łatwo jest zauważyć, zabieg można wykonać we właściwym terminie. Przy rozwoju patogenu na plewach i plewkach dochodzi do zredukowania tworzącego się ziarniaka. Chorobie sprzyja wilgotna pogoda o umiarkowanych temperaturach. Zwalczanie nie jest trudne pod względem doboru mieszaniny grzybobójczej, bardzo ważny natomiast jest właściwy moment, w którym rozpoczyna się ochronę.

• Rdza brunatna - wywoływana jest przez patogen Puccinia rekondita. Choroba ta może spowodować straty nawet do 50%. Pojawia się we wszystkich fazach wzrostu i rozwoju pszenicy, a pierwsze objawy można zaobserwować na początku krzewienia. Widoczne są one na liściach, w postaci rdzawobrunatnych, podłużnych plam na ich górnej stronie, rzadziej dolnej. Silnie porażone liście zaczynają żółknąć, a następnie zasychają i zamierają. Rdza brunatna pszenicy przenoszona jest przez resztki pożniwne, wiatr i deszcz. Jej rozwojowi sprzyjają płytka orka i niewielkie nawożenie fosforem oraz potasem. Poraża pochwy liściowe, źdźbła, liście i kłosy pszenicy ozimej oraz jarej. W celu ochrony roślin uprawnych przed rdzą brunatną powinno się: niszczyć samosiewy zbóż, przyspieszać mineralizację resztek pożniwnych, stosować zrównoważone nawożenie NPK i siać odmiany odporne. Najlepiej stosować fungicydy, które zawierają: tebukonazol, azoksystrobinę, epoksykonazol, cyprokonazol, fluoksastrobinę.

• Rdza żółta (Puccinia striiformis) Charakterystycznym objawem porażenia są jej silne skupiska w łanie, tzw. gniazda. Grzyb atakuje wszystkie nadziemne części roślin. Pierwsze objawy porażenia, w postaci żółtych plam, występują na końcach liści. W czerwcu na powierzchni liści pojawiają się żółte i pomarańczowe zarodniki (uredinia), tworzące charakterystyczny szereg. Na zasychających częściach roślin tworzą się ciemne formy przetrwalnikowe grzyba, mające kreskowaty kształt. Straty sięgają 50-70%. Zakażeniu rdzą żółtą zbóż sprzyja wczesny siew i uprawa odmian podatnych na porażenie. Zarodniki nie zawsze są obecne od razu, czasem tworzą się chlorotyczne i nekrotyczne smugi, które mogą być mylone z objawami septoriozy paskowanej liści. Czynnikiem zwiększającym ryzyko porażenia jest duże nasilenie rdzy w roku poprzednim i wschodzące samosiewy zbóż. Do walki z rdzą żółtą w pszenicy ozimej zarejestrowane są następujące substancje aktywne: tebukonazol, azoksystrobina, epoksykonazol, cyprokonazol.

Brunatna plamistość liści

Powodowana jest przez Pyrenophora tritici-repentis. Pierwsze objawy pojawiają się wiosną na dolnych liściach pszenicy. Są to małe, owalne plamy koloru żółtego, z wyraźnym punktem pośrodku. Na starszych liściach plamy łączą się, a porażone przez nie liście żółkną, potem brunatnieją, a na koniec zasychają. Choroba przenosi się przez materiał siewny, resztki pożniwne, wiatr i deszcz. Poraża pochwy liściowe, liście i kłosy. Atakuje pszenicę ozimą i może redukować jej plon od 5 do 35%.

Warunkami sprzyjającymi jej rozwojowi są: wysoka wilgotność powietrza, ok. 80%, oraz temperatura 10-18 C.

Niechemiczne metody ochrony pszenicy przed tą chorobą to niszczenie resztek pożniwnych oraz stosowanie zabiegów, które przyspieszają ich rozkład. Należy pamiętać, że uprawa pszenicy w monokulturze oraz po życie i pszenżycie zwiększa ryzyko wystąpienia tej choroby we wczesnych fazach rozwojowych. Jeżeli chodzi o zwalczanie chemiczne, można zastosować takie substancje aktywne, jak np.: azoksystrobina, epoksykonazol, protiokonazol, fluoksastrobina, prochloraz.

Septorioza liści i plew

Septoriozy są uznawane za najgroźniejsze patogeny atakujące plantacje zbożowe. Są typowe dla łanów prowadzonych intensywnie, znajdujących się na zasobnych i sprawnych glebach.

Związane jest to z biologią rozwoju patogenu. Zarodniki rozsiewane są przez wiatr. Po spadnięciu na roślinę, na której mogłyby się rozwijać, potrzebują odpowiednio długiego uwilgotnienia, a wilgoć w łanie najlepiej utrzymują plantacje wysiewane na mocnych glebach, z dużą obsadą. Po skiełkowaniu zarodniki wytwarzają wypustki wrastające w tkankę liścia.

W pierwszym okresie, który może trwać ponad 20 dni, grzyb rozwija się wewnątrz zainfekowanej tkanki, nie dając objawów zewnętrznych. Straty plonu w zbożach zainfekowanych septoriozą są duże; w przypadku znacznej infekcji pól o wysokim potencjale mogą wynieść nawet 50% plonu. Zabiegi ochronne powinny zostać wykonane przed infekcją patogenu. Jeśli przeprowadza się je po infekcji, wśród preparatów grzybobójczych powinien znaleźć się produkt o działaniu interwencyjnym.

• Septorioza paskowana liści - powodowana jest przez Mycosphaerella graminicola. Pojawia się we wszystkich fazach rozwojowych pszenicy, głównie na dolnych liściach. Pierwsze objawy widoczne są pod postacią okrągłych bądź wydłużonych plam. W późniejszych fazach wzrostu na powierzchni liści można zaobserwować plamy z ciemnymi owocnikami grzyba, które są ułożone wzdłuż nerwów liścia. Choroba ta prowadzi do zamierania roślin i siewek. Przenoszona jest przez resztki pożniwne oraz deszcz. Poraża liście i kłosy pszenicy ozimej oraz jarej. Do metod zwalczających septoriozę paskowaną liści pszenicy należą: głęboka orka przedzimowa, odpowiednie nawożenie oraz uprawa odmian mniej podatnych na tę chorobę. Chemiczne metody jej zwalczania polegają na stosowaniu substancji aktywnych, takich jak: azoksystrobina, protiokonazol, tebukonazol.

• Septorioza plew - powodowana jest przez Septoria nodorum i może pojawiać się na liściach, pochwach liściowych, osadkach kłosowych, źdźbłach i plewach. Owalne lub okrągłe plamy ze słabo widoczną obwódką mogą występować na liściach pszenicy już na jesieni, a jeżeli pojawią się na wiosnę, to mają jasnobrunatny kolor i soczewkowaty kształt. W wyniku silnego porażenia przez tę chorobę liście zasychają i więdną. Przenoszona jest przez materiał siewny, resztki pożniwne i wiatr. Najczęściej atakuje liście i kłosy pszenicy ozimej oraz jarej. Niechemiczne metody zwalczania septoriozy plew polegają na głębokiej orce przedzimowej, stosowaniu kwalifikowanego materiału siewnego, zaprawianiu nasion oraz na uprawie odmian mniej podatnych na tę chorobę, do których zalicza się odmianę Legenda. Chorobę można zwalczać za pomocą substancji aktywnych: azoksystrobina, difenokonazol, tebukonazol, cyprokonazol. W zabiegach na kłos, gdzie dodatkowo chronimy liście, warto zabezpieczyć te organy, oprócz standardowych problemów, jakimi w tym okresie są septoriozy, brunatna plamistość liści czy też rdze, także przed grzybami z rodzaju Fusarium. Tutaj doskonale sprawdzają się preparaty lub ich mieszaniny zawierające w swym składzie protiokonazol, metkonazol, tebukonazol, prochloraz.

Fuzarioza kłosów

Powodowana jest przez grzyby z rodzaju Fusarium, z obecnością których wiążą się duże problemy w uprawie pszenicy, ponieważ wytwarzają metabolity wtórne - mikotoksyny. Grzyby te porażają kłosy i powodują, że mają one zabarwienie białoróżowe. W przypadkach bardzo dużego porażenia cały kłos jest biały. Zainfekowane ziarno w kłosie staje się pomarszczone, różowawe, mniejsze i niezdolne do kiełkowania, a na ziarniakach czasem widać pomarańczowe sporodochia grzyba. Fuzarioza kłosów przenoszona jest przez wiatr, deszcz, resztki pożniwne oraz materiał siewny i poraża wyłącznie kłosy pszenicy. Prowadzi do redukcji plonu o 5-60%. Można ją ograniczać poprzez stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego, zaprawianie nasion oraz wykonywanie podorywki i głębokiej orki jesiennej. Ważne jest też właściwe nawożenie NPK. Rośliny najlepiej jest opryskiwać od końca fazy kłoszenia do początku fazy kwitnienia.

Łamliwość podstawy źdźbła

Sprawcami tej choroby są grzyby z rodzaju Fusarium. Pierwsze symptomy widoczne są już jesienią.

Pochwy liściowe zmieniają barwę z zielonej na brązową. Początkowo mogą to być brunatne lub brązowe smugi, kreski oraz plamy nieregularnego kształtu. Niekiedy można obserwować zbrązowienie całej podstawy źdźbła i korzeni. Na porażonych częściach roślin pojawiają się oznaki grzyba, w postaci białej lub różowej grzybni, często na kolankach, a także wewnątrz źdźbeł.

Najważniejszy w ograniczaniu sprawców choroby jest umiarkowany udział zbóż w zasiewach, a także prawidłowy płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych i niszczenie samosiewów zbóż i chwastów jednoliściennych. Zabiegi chemiczne ograniczające chorobę wykonuje się na początku strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka. Zalecanym środkiem grzybobójczym przeznaczonym do stosowania zapobiegawczego, interwencyjnego oraz wyniszczającego jest kompozycja dwóch substancji czynnych: tiofanatu metylu (związek z grupy benzimidazoli) oraz tetrakonazolu (związku z grupy triazoli). Ważne w ochronie zbóż Bardzo ważnym elementem skutecznej ochrony zbóż przed chorobami jest prawidłowy dobór preparatu, jego dawki, a także terminu wykonania zabiegu. Natomiast efektywność zabiegu jest najwyższa wtedy, kiedy wykonuje się go zapobiegawczo lub interwencyjnie, ale na początku wystąpienia pierwszych objawów chorobowych. Przeprowadzanie zabiegów nalistnych w trakcie wegetacji w przypadku uprawy pszenicy opiera się przynajmniej na dwóch, a często trzech zabiegach chemicznych. Pierwszy wykonuje się w fazie pierwszego kolanka, drugi w fazie liścia flagowego, a trzeci w drugiej połowie kwitnienia. Aby ograniczyć powstawanie odporności na choroby, ważne jest stosowanie preparatów zawierających więcej niż jedną substancję aktywną.

Zdjęcia: Krzysztof Kurus

Aleksandra Matwiej Artykuł opracowany we współpracy z Lubelskim Orodkiem Doradztwa Rolniczego w Końskowoli Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj