Jak ograniczyć stonkę ziemniaczaną w uprawach?

Kiedy nie ma jeszcze ziemniaków, chrząszcze siadają na roślinach z rodziny psiankowatych jak pomidory, oberżyna, a nawet na innych roślinach uprawnych i chwastach. Może to dziwić, ale nie łudźmy się, że stonce zmienił się gust. Tuż po wschodach wczesnych ziemniaków chrząszcze polecą na ich krzaki. Przelotom chrząszczy sprzyja upalna i wietrzna pogoda. Zasiedlają one rośliny na brzegu plantacji. 

Jaja w pakietach

Po żerowaniu uzupełniającym przystępują do składania jaj. Jedna samica może złożyć ich nawet 3000, jednak zwykle składa ich mniej, bo średnio 600-800. Jaja są koloru żółtego, stonki składają je w pakietach po 15-40 sztuk, po spodniej stronie liści. Składanie jaj trwa długo, największe nasilenie przypada na połowę czerwca aż do początku lipca. Z jaj wylęgają się czerwonawe larwy, które przechodzą cztery stadia rozwojowe od L1 (wielkości około 1,1 mm) do stadium L4 (wielkości około 11 mm). 

Mniej chrząszczy, mniejsze straty

Najstarsze larwy L4 schodzą do gleby, gdzie przepoczwarzają się w ciągu 2-3 tygodni, dając nowe pokolenie chrząszczy letnich. Ograniczenie liczebności zimujących chrząszczy na plantacjach wczesnych odmian ziemniaka, zmniejsza liczbę złożonych jaj. Jeśli ograniczamy chrząszcze pokolenia letniego na plantacjach odmian późnych, przy ich masowym pojawie, zapobiegamy stratom później zbieranych odmian. W ten sposób zmniejszamy też liczbę osobników do przezimowania na kolejny rok. Ma to uzasadnienie ekonomiczne w latach o dużej gradacji szkodnika, szczególnie przy jego masowym występowaniu.

Żarłoczny jak larwa

Zasadniczy moment ograniczania stonki ziemniaczanej to termin masowego wylęgania się larw ze złóż jaj. Możemy wtedy zaobserwować, jak obok występujących stadiów larwalnych L1 i L2 (małych larw o niskiej szkodliwości w ubytkach liści), pojawiają się pierwsze osobniki larw stadium L3, które są wielkości ziarna grochu. Ich żer powoduje już znaczny ubytek powierzchni asymilacyjnej i spadek plonowania. Utrata 15% powierzchni asymilacyjnej liści powoduje już 30% obniżenie plonowania, co oznacza straty w wysokości około 7 ton bulw na 1 hektarze. 

Starsze stadia larw i osobniki dorosłe są jeszcze bardziej żarłoczne i trudniejsze do zwalczenia i mogą powodować straty rzędu 70% plonu, a nawet więcej, przy braku wykonania zabiegów ograniczających. Wymagają one stosowania z reguły wyższych zalecanych dawek dla skutecznego zwalczania szkodnika.

Nowe chrząszcze, nowe jaja, nowe larwy

Należy kontrolować skuteczność zabiegów insektycydowych zwłaszcza z grupy pyretroidów, na które szkodniki są coraz bardziej odporne. To skutek ich wieloletniego stosowania, ale też faktu, że stonka dobrze się rozwija w wyższych temperaturach. A pyretroidy zastosowane w temperaturze powyżej 20 0C są już mało skuteczne. 

Dodatkowo, na plantacje mogą po zabiegu nalatywać nowe osobniki dorosłe i składać nowe złoża jaj, z których wylęgają się nowe larwy. Mniejsze stadia larwalne są łatwiejsze do zwalczenia, jednak, insektycydy do ograniczania stonki nie niszczą jaj. Ich proces składania jest bowiem rozłożony w czasie. A to oznacza, że taki zabieg należałoby powtórzyć po 7-10 dniach, gdy wylegną się z jaj nowe larwy, aby ograniczyć szkodnika, po przekroczeniu progu szkodliwości. 

Próg szkodliwości i biologiczna ochrona

We wczesnych fazach rozwojowych ziemniaka wynosi on 1-2 chrząszcze na 1 m2 uprawy, natomiast na roślinach w pełni rozwoju jest to ponad 15 larw na roślinie. Obecność 10 złóż jaj na 10 roślinach to także próg szkodliwości wskazujący na wysokie zagrożenia ze strony szkodnika, wymagający zastosowania środków ograniczających. Na rynku znajdują się obecnie dwa środki ochrony przed stonką ziemniaczaną pochodzenia biologicznego. 

Jeden z nich, znany od wielu lat, to Novodor, w którym wykorzystuje się toksynę bakterii Bacillus Thuringiensis. Po naniesieniu preparatu na powierzchnie liści roślin ziemniaka i spożyciu przez stonkę bakteria niszczy wnętrze owada w przeciągu kilku dni. Powinien on być stosowany w najwcześniejszych stadiach larwalnych i wymaga powtórzenia zabiegu. Może być stosowany nie więcej, niż 4 razy w trakcie wegetacji ziemniaka. Najskuteczniejszy jest w temperaturze ponad 15 °C. 

Badania prowadzone przez Instytut Ochrony Roślin ‒ PIB wykazały, że trzy zabiegi opryskiwania preparatem Novodor zredukowały liczebność populacji stonki w takim samym stopniu, jak dwa zabiegi opryskiwania klasycznymi zabiegami z użyciem chemicznego insektycydu. Niestety nie jest on tani, jednak środek ten można stosować także w gospodarstwach ekologicznych.

Do trzech razy sztuka

Drugim środkiem biologicznym jest Spin Tor 240 SC, którego substancja aktywna powstała w wyniku fermentacji bakterii Saccharopolyspora spinosa. Substancja czynna działa na komórki nerwowe, co prowadzi do paraliżu, a następnie śmierci szkodnika w ciągu kilku godzin od zastosowania. Stosując ten środek, trzeba jednak zadbać o aplikację na górnej i dolnej powierzchni liści, gdyż środek ten ma działanie jajobójcze. Należy go stosować po oblocie owadów zapylających, poza okresem kwitnienia ziemniaków i ewentualnych chwastów podczas kwitnięcia, gdyż może on być niebezpieczny dla pszczół i innych zapylaczy. Preparat można stosować trzykrotnie w trakcie wegetacji ziemniaka. 

Preparaty dwuskładnikowe

Większość insektycydów z grupy pyretroidów możemy stosować najwyżej dwa razy, a niektóre tylko raz w sezonie wegetacyjnym pamiętając, że są skuteczne w temperaturze poniżej 20 st. C. Substancji czynnych pyretroidów użyto do kreacji preparatów dwuskładnikowych. Wchodzą one w skład niektórych insektycydów. 

Wzbogacono je o substancje aktywne z grupy fosforoorganicznych, jak chloropiryfos z cypermetryną, użyty w preparacie Nurelle D 550 EC i innych wymienionych w tabeli. Działają w szerszym zakresie temperatur (od 15 do 25 st. C), są bardziej skuteczne od samych pyretroidów, a także mniej podatne na wytworzenie odporności. Można je jednak stosować tylko raz w trakcie sezonu wegetacyjnego. 

Podobnie, jak deltametrynę wzmocnioną drugą substancją z grupy nenikotynoidów – tiachloprydem. Substancja ta została zastosowana w preparacie Proteus 100 OD, który można stosować najwyżej dwukrotnie w sezonie wegetacyjnym. 

Środki na przemian

Aby przeciwdziałać odporności na stosowane w ochronie ziemniaka substancje aktywne, należy środki stosować przemiennie z użyciem insektycydów pochodzących z różnych grup o odmiennych mechanizmach działania tych substancji. 

Wybór preparatów i substancji aktywnych ułatwia załączona tabela.

Najskuteczniejsze są te systemiczne, z substancją aktywną przemieszczającą się do nowych, młodych pędów rosnących ziemniaka. Chronią one plantacje ziemników przed stonką przez dłuższy czas, jak np. tiachlopryd, który działa niezależnie od temperatury i nie wymaga częstych powtórzeń zabiegów ochronnych.

Zawsze należy zapoznać się z etykietą środka ochrony roślin i przestrzegać opisanych warunków stosowania. W ten sposób pielęgnacja plantacji jest bezpieczna dla środowiska i zdrowia.

Tabela 1. Insektycydy do ograniczania stonki ziemniaczanej w ziemniakach

Marian Karasek Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj