Ubezpieczać plony czy dochody?

W rozważaniach dotyczących ryzyka cenowego zwraca się często uwagę na zjawisko przeciwstawnego kierunku zmian cen i plonów, co określane jest mianem „naturalnego hedgingu”. W przypadku produktów o niskiej cenowej elastyczności popytu zmiany podaży powodują bardziej niż proporcjonalne zmiany cen, co określane jest mianem „efektu Kinga”. Prowadzi to do tzw. zjawiska „paradoksu niskich plonów”, zgodnie z którym ceny i w rezultacie dochody rolników w latach nieurodzaju mogą kształtować się na poziomie wyższym niż w przypadku lat urodzajnych. Występuje jednak wiele czynników zakłócających wskazane prawidłowości, m.in. coraz wyższy stopień powiązania rynków krajowych z rynkami globalnymi, co przekłada się na uzależnienie krajowych cen produktów rolnych od sytuacji na rynkach globalnych.

Przykładowa analiza zmienności plonów oraz wartości produkcji i dochodu z hektara użytków rolnych potwierdza mało korzystną dla rolników prawidłowość: zmienność plonów okazała się najmniejsza, a dochodów największa. Ponadto, wzrostowi plonów po 2012 r. towarzyszył spadek wartości produkcji i dochodów z hektara użytków rolnych (rys.). 

Obserwowane problemy w zakresie możliwości stabilizacji sytuacji finansowej gospodarstw rolnych poprzez wykorzystanie tradycyjnych mechanizmów zabezpieczających stanowią przesłankę do poszukiwania nowych rozwiązań w tym obszarze. Jedną z możliwości są ubezpieczenia przychodów, które obejmują łączny efekt zmian wielkości produkcji i cen, co sprawia, że są szczególnie przydatne w sytuacji, gdy nie działa naturalny hedging. W praktyce gospodarczej za najbardziej złożoną formę ubezpieczeń „przychodowo-dochodowych” w rolnictwie można uznać ubezpieczenie nadwyżki bezpośredniej, które oprócz ochrony przychodów daje dodatkowo także ochronę przed zmianami niektórych kosztów produkcji.

Potrzebę rozszerzenia portfela produktów ubezpieczeniowych w rolnictwie o instrumenty umożliwiające ubezpieczanie dochodów dostrzeżono także na poziomie UE, czego wyrazem było wprowadzanie do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1305/2013 zapisów o tzw. Narzędziu Stabilizacji Dochodów, które państwa członkowskie mogłyby tworzyć na zasadzie „funduszy wspólnego inwestowania” w ramach PROW. W Polsce instrument ten nie został wprowadzony. W ramach polityki krajowej MRiRW prowadziło natomiast prace nad ustawą o „Funduszu Wzajemnej Pomocy w Stabilizacji Dochodów Rolniczych”, którego celem miało być rekompensowanie rolnikom strat w dochodzie spowodowanych oddziaływaniem różnych czynników. Tego typu instrumenty mogą być bardziej efektywne niż ubezpieczenia produkcji.

Podsumowanie

Ryzyko w produkcji rolniczej jest szczególnie duże i rośnie. Można go ograniczać za pomocą ubezpieczeń. Pomimo znacznego rozwoju teoretycznych podstaw zarządzania ryzykiem w rolnictwie, ciągle wiele zagadnień wymaga opracowania. Np. pełna analiza subsydiowania ubezpieczeń powinna uwzględniać także wszystkie korzyści i koszty zewnętrzne generowane przez wskazane subsydia. Niestety, do tej pory nigdzie na świecie nie przeprowadzono stosownych badań w tak szerokim zakresie.
W pewnych warunkach cenowych (cena usługi ubezpieczenia za niska dla ubezpieczyciela i za wysoka dla rolnika), prywatny rynek ubezpieczenia upraw nie powstanie. W tych warunkach konieczne są subsydia rządowe. Ubezpieczenia przez pomniejszanie ryzyka skłaniają rolników do zwiększania produkcji i stabilizują jej poziom, co jest korzystne dla konsumentów pewnych dostaw i relatywnie niskiej ceny. Część tej nadwyżki konsumenta można użyć do subsydiowania ubezpieczeń. 

Około 90% rolników, pomimo wsparcia dotacjami, nie ubezpiecza upraw i zwierząt gospodarskich. W takiej sytuacji potrzebna jest głębsza analiza tego zjawiska. Rozwijanie systemu ubezpieczeń w rolnictwie jest procesem długotrwałym, wymaga z jednej strony edukowania i budowania świadomości rolników, a z drugiej rozwijania instrumentów ubezpieczeniowych. Wiele wskazuje na potrzebę wprowadzenia w rolnictwie ubezpieczania dochodów. Konieczne jest konsekwentne i systematyczne działanie. Paradoksalnie, najwięcej korzyści z rozwoju ubezpieczeń w rolnictwie odniosą nie rolnicy, lecz konsumenci!

dr inż. Tadeusz Sobczyński Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Podstawowym zadaniem KPODR jest udzielanie wszechstronnej pomocy rolnikom, mieszkańcom obszarów wiejskich oraz przedsiębiorcom związanym z przetwórstwem rolno-spożywczym w celu zwiększania dochodów gospodarstw rolnych oraz poprawy warunków życia na wsi.Główna siedziba znajduje się w Minikowie (pow. Nakielski). Ośrodek posiada oddziały w Zarzeczewie (pow. Włocławski) oraz w Przysieku (pow. Toruński). Posiada własne wydawnictwo,które jest wydawcą miesięcznika Wieś Kujawsko-Pomorska oraz wielu poradników. Organizuje liczne wystawy i targi -m.in Międzynarodowe Targi Rolno-Spożywcze "Agrotech" w Minikowie, które na obszarze 12ha odwiedza corocznie ok. 350 wystawców i około 35 tys. zwiedzających.   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj