Czy pracując na roli możesz stracić słuch?

Jednym z ważniejszych szkodliwych czynników środowiskowych występujących w rolnictwie jest hałas. Powstaje on podczas pracy wielu maszyn. Podstawową jednostką napędową, najczęściej wykorzystywaną w rolnictwie jest ciągnik rolniczy, dlatego maszyna ta jest głównym źródłem hałasu w środowisku rolnym.

Niebezpieczny hałas w pracy 

Zagrożenie hałasem rolników indywidualnych jest problemem mało znanym w Polsce i w dużym stopniu niedocenianym.  Wynika to z braku odpowiednich przepisów prawnych umożliwiających prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy w tej gałęzi gospodarki (przez Państwową Inspekcję Pracy oraz stacje sanitarno-epidemiologiczne), niewykonywania badań środowiskowych i profilaktycznych badań lekarskich. Brakuje też świadomości wśród samych rolników indywidualnych o istniejącym zagrożeniu (ubytek słuchu spowodowany hałasem nie stwarza bólu, postępuje powoli i najczęściej niezauważalnie).

Z przeprowadzonych badań wynika, że w większości analizowanych indywidualnych gospodarstw rolnych znajdują się ciągniki małej i średniej mocy, urządzenia do przygotowywania paszy (głównie śrutowniki, a także gniotowniki, rozdrabniacze, mieszalniki). Większość rolników posiada też pilarki tarczowe. Niektórzy rolnicy wykorzystują do różnych napraw szereg maszyn warsztatowo-budowlanych, takich jak: szlifierki, wiertarki, spawarki, przecinarki, betoniarki oraz pilarki łańcuchowe spalinowe. Podstawową jednostką miary ciśnienia akustycznego jest Pascal (Pa).

Przeprowadzone badania hałasu emitowanego podczas pracy różnych maszyn używanych w rolnictwie wykazały, że największe zagrożenie dla narządu słuchu stwarzają, ciągniki rolnicze, których średnio 1-godzinna ekspozycja na hałas (EA,1h) zawiera się w przedziale: 0,05–4,80 (Pa2h) w zależności od typu, stanu technicznego ciągnika i producenta. Dotyczy to głównie ciągników „starych”, zamortyzowanych, które mogłyby być wystawiane w muzeum techniki jako eksponaty. Niestety, rzeczywistość jest zupełnie inna. W warunkach polskich nie jest wcale rzadkością użytkowanie ciągników 25–40-letnich, a nawet starszych.

Hałas występujący na stanowisku obsługi ciągnika rolniczego i samojezdnej maszyny rolniczej charakteryzuje się dużą zmiennością w czasie. Jego poziom zależy przede wszystkim od szybkości obrotowej silnika napędowego, elementów roboczych, a także od stopnia obciążenia silnika, a więc wiąże się bezpośrednio z rodzajem wykonywanej pracy przez określoną maszynę. Dla przykładu: w przypadku ciągników o średniej mocy najwyższe wartości 1-godzinnej ekspozycji na hałas (EA,1h) zanotowano podczas transportu dwóch załadowanych przyczep (4,80 Pa2h).

Istotny hałas emitują także:

• samojezdne maszyny rolnicze – 0,25–0,90 Pa2h,
• kosiarki pokosowe – 0,90 Pa2h,
• kombajny zbożowe (bez kabiny),
• stacjonarne maszyny rolnicze – 0,04––2,94 Pa2h.

Najwyższe wartości tego wskaźnika odnotowano dla:

• gniotownika,
• maszyn warsztatowo-budowlanych – 0,18–27,06 Pa2h,

Przy czym szczególnie wyróżnia się:

• pilarka tarczowa (27,06 Pa2h),
• szlifierka kątowa (11,05 Pa2h),
• pilarka łańcuchowa spalinowa (3,27 Pa2h).

Bezpieczeństwo pracy w rolnictwie
 

Sezonowość i różnorodność prac rolnych, wykonywanych w okresie całego roku, nietypowy rytm pracy, uzależnienie procesu produkcyjnego od warunków i sił przyrody oraz określona technologia pracy, a także stopień jej zmechanizowania przyczyniają się do powstawania niezwykle zmiennej i złożonej ekspozycji na hałas.
Występowanie w gospodarstwach rolnych bardzo zróżnicowanego parku maszynowego oraz zmieniający się niemal codziennie czas ekspozycji na ten czynnik fizyczny utrudniają przeprowadzenie obiektywnej oceny zagrożenia. Dotychczasowe badania, przeprowadzone przez Instytut Medycyny Wsi, umożliwiają określenie jedynie wysokości poziomów hałasu, emitowanego podczas typowych prac rolnych, transportowych oraz prac warsztatowych, co przy braku danych dotyczących czasu ekspozycji, nie pozwala dokonać faktycznej oceny narażenia na ten czynnik.

Badania hałasu ciągników i samojezdnych maszyn rolniczych dowodzą, że na stanowisku obsługi tych pojazdów istnieje potencjalne zagrożenie dla słuchu operatorów. Stopień tego zagrożenia był znacznie wyższy w latach 50. i 60., ponieważ dotyczył mało nowoczesnych modeli bez kabin lub z kabinami, które jednak nie tylko nie tłumiły docierających doń dźwięków, lecz niekiedy je wzmacniały.

W ostatnich latach obserwuje się dość duży postęp w zakresie obniżania niepożądanych dźwięków na stanowisku kierowcy. Konstruowane i produkowane są ciągniki bardziej nowoczesne, o zwiększonej mocy, gabarytowo większe oraz wyposażone w dźwiękoszczelne kabiny, sprowadzające hałas do wartości zbliżonej do normatywnej lub niższej. Ma to jednak dość istotne ograniczenia. Aby kabina spełniała swoje zadania (tłumiące hałas) nie należałoby otwierać okien lub drzwi podczas pracy ciągnika. Z jednej strony pociąga to za sobą konieczność instalowania klimatyzacj w kabinie, z uwagi na prace wykonywane w porze letniej. Z ekonomicznego punktu widzenia jest to nierealne; stąd obserwowane jest często otwieranie okien lub drzwi przez kierowców podczas pracy w wysokiej temperaturze powietrza na zewnątrz.

Z drugiej zaś strony, kierowca jest zmuszony co pewien czas otwierać tylne okno, aby kontrolować w sposób akustyczny pracę doczepionej lub zawieszonej maszyny. Fakty te pogarszają warunki akustyczne i zwiększają stopień obciążenia hałasem.
We wszystkich tych przypadkach, kiedy poziom hałasu na stanowisku operatora ciągnika rolniczego jest większy od dopuszczalnego, a równocześnie wszystkie inne sposoby zmniejszenia poziomu tego hałasu są trudne do natychmiastowego zrealizowania, należy stosować ochronniki słuchu. Warunkiem koniecznym uzyskania wystarczającej ochrony jest prawidłowy dobór ochronników do wielkości występującego hałasu. 
 

Reasumując należy stwierdzić, że:
 

• spośród maszyn stosowanych w rolnictwie, generujących hałas, największe zagrożenie dla narządu słuchu stwarzają ciągniki średniej i małej mocy, kombajny zbożowe oraz maszyny warsztatowo-budowlane, a zwłaszcza pilarki tarczowe,
• dotychczas uzyskane wyniki badań świadczą o występowaniu istotnego zagrożenia rolników hałasem, stwarzającego potencjalne ryzyko zawodowego ubytku słuchu,
• w przypadku, kiedy techniczne sposoby zmniejszenia hałasu występującego w rolniczym środowisku pracy są trudne do zrealizowania, należy stosować indywidualne ochronniki słuchu.