KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • ODR Bratoszewice
  • Narodowy Instytut Wolności

WYSZUKIWARKA

Choroby metaboliczne krów wysokomlecznych

Opublikowano 01.10.2018 r.
Zwyżka produkcji mleka przyniosła wiele nieprzewidzianych, ubocznych komplikacji i kłopotów w funkcjonowaniu organizmu wysokowydajnej krowy.

Mleczny kierunek użytkowania bydła od dziesiątków lat był systematycznie doskonalony. Stale poprawiano genotyp krów mlecznych oraz poszerzano wiedzę odnośnie ich potrzeb żywieniowych i środowiskowych, a także metod pokrywania.

Sukces znaczy kłopot

Podstawowym kryterium i celem tych działań jest zwiększenie jednostkowej wydajności mleka od krowy. Dokonany postęp jest bardzo duży. W wyniku działalności pokoleń hodowców udało się zwiększyć produkcję mleka prawie 15-krotnie - z ok. 1 tys. kg do 15 tys. kg mleka za laktację.

Tak olbrzymia zwyżka produkcji przyniosła też wiele nieprzewidzianych komplikacji i kłopotów z funkcjonowaniem organizmu wysokowydajnej krowy. Należą do nich tzw. choroby metaboliczne, wywołane wysoką produkcyjnością. Znajomość ich przyczyn jest cennym orężem w zapobieganiu występowaniu tych chorób.

Na początek ketoza

Naturalnym, fizjologicznie uzasadnionym zagrożeniem dla krów wysokomlecznych są stany ketozy podostrej. Pierwszym tego powodem, stale obecnym w funkcjonowaniu organizmu krowy, jest niedobór glukozy w krwioobiegu. Zbyt mało glukozy równa się wzrostowi stężenia ciał ketonowych, pochodzących z niepełnego spalania kwasów tłuszczowych.

U zwierząt monogastrycznych głównym źródłem glukozy jest pożywienie. Cukry złożone (skrobia) czy sacharoza są enzymatycznie rozkładane w przewodzie pokarmowym do glukozy, która w jelicie cienkim wchłania się do krwi, a z nią jest dostarczana do wątroby i innych narządów. U przeżuwaczy jest inaczej, gdyż większa część tego cukru uwalnia się, a następnie przefermentowywana jest w żwaczu do lotnych kwasów tłuszczowych (LKT) - znika więc i nie może dotrzeć do jelita cienkiego. Dlatego ilość glukozy krążąca w organizmie przeżuwaczy jest fizjologicznie mniejsza niż u innych zwierząt. 

Po wycieleniu

Krowy mleczne są znacznie bardziej zagrożone niedoborem glukozy krążącej w krwi w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, po wycieleniu, gdy dawki żywieniowe są zbyt ubogie energetycznie. Dopływ glukozy z przewodu pokarmowego jest wtedy bardzo mały, niemalże zerowy, a produkcja bardzo ważnego związku w żwaczu - kwasu propionowego, zbyt mała. Jest on wykorzystywany w niezmiernie ważnym procesie prowadzonym przez wątrobę - glukoneogenezie, w którym powstaje od nowa glukoza z niektórych związków, zwanych glikoplastycznymi. Podstawowym związkiem jest właśnie tworzący się ze skrobi w żwaczu kwas propionowy. W wyniku przemian, mimo sprawności wątroby w tworzeniu glukozy i nasilonej glukoneogenezy, zbyt mało jest substratów dla wykorzystania całkowitego potencjału do jej produkcji, co skutkuje małą koncentracją glukozy i wysoką ilością krążących we krwi ciał ketonowych. W przypadku tego rodzaju ketozy poprawę może przynieść wprowadzenie do dawki pokarmowej pasz zawierających więcej skrobi oraz zastosowanie specjalnego dodatku związków glukoplastycznych: propionianów, glikolu propylenowego i częściowo glicerolu.

Lepsze chude zasuszone 

Druga sytuacja ma miejsce, gdy kondycja krów zasuszonych jest za wysoka (krowy są zbyt tłuste) na skutek intensywnego żywienia. W takim stanie krowy te wykazują się niską żernością, uruchamiając bardzo dużo zapasów energii z tkanki tłuszczowej w postaci wolnych kwasów tłuszczowych. Te wędrują do wątroby, która bardzo szybko przestaje sobie radzić i odkłada nadmiar w formie trójglicerydów, co skutkuje jej otłuszczeniem. To z kolei bardzo ogranicza wtórnie jej zdolność do pracy, także w zakresie prowadzenia glukoneogenezy. Słaby dopływ glukozy z pokarmu (poprzez niskie pobranie pasz), a także obniżenie intensywności i sprawności jej tworzenia w wątrobie powoduje niski poziom glukozy we krwi, a to „daje” ketozę. Biorąc powyższe pod uwagę, bardzo istotne jest więc umiarkowane żywienie krów w fazie zasuszenia. W dawce pokarmowej należy zwiększyć poziom włókna surowego, poprzez swobodny dostęp do słomy, oraz wycofać z dawki pasze treściwe. 
W obu przypadkach ketozy następnym schorzeniem może być przemieszczenie trawieńca, które gdy już wystąpi, musi być leczone chirurgicznie.

Groźna kwasica

Kolejną chorobą metaboliczną nękającą wysokomleczne krowy jest subkliniczna (podostra) kwasica żwacza. Powodem jej wystąpienia jest spadek pH (wzrost zakwaszenia) płynu żwacza. Są dwie przyczyny tego schorzenia: duża i gwałtowna fermentacja łatwo strawnych cukrów pochodzących z pasz treściwych oraz zbyt małe wydzielanie (sekrecja) śliny, mającej własności buforujące. Ślina jest wydzielana dzięki drażnieniu receptorów obecnych w ścianach żwacza cząstkami sztywnych, włóknistych pasz.

Z tych względów bezpieczny, górny poziom udziału łatwo fermentujących pasz treściwych w suchej masie dawki pokarmowej wynosi do 60%, a pasze podawane krowom powinny mieć odpowiednią tzw. strukturę fizyczną (być nie nazbyt rozdrobnione).
W celu stałego monitoringu zagrożenia subkliniczną kwasicą żwacza można monitorować przygotowane pasze przy udziale sit służących do rozdziału pasz na frakcje według wielkości cząstek rozdrobnienia. Zalecana dla kiszonki z przewiędniętych traw, kukurydzy i TMR struktura cząstek rozdzielonych na trzech sitach powinna wynosić: tabela.
Warto także zauważyć, że przy standardowym żywieniu bez mieszania pasz w wozie paszowym i osobnym zadawaniu komponentów treściwych nasilenie kwasicy żwacza dotyczy pierwszych dni laktacji (od 5-50 dnia). W przypadku stosowania TMR (total mixed ratio - mieszaniny kompletnej) okresem newralgicznym są pozornie bardziej bezpieczne 100 dni, przypadające na okres między 50 a 150 dniem po wycieleniu.

Ochwat

Schorzeniem mocno powiązanym z kwasicą jest ochwat, czyli zespół różnych schorzeń racic wywołujących kulawizny. Powodem tego rodzaju ochwatu bydła jest zniszczenie naczyń włosowatych, które doprowadzają krew do tkanki twórczej rogu racicowego, przez toksyny powstałe w czasie rozkładu bakterii obumarłych w kwaśnym płynie żwacza.

Ostrożnie z wapniem

Ostatnią typową bolączką wysokowydajnych krów jest hypokalcemia (obniżenie poziomu wapnia w krwi), a w formie ostrej - porażenie poporodowe (gorączka mleczna). Bezpośrednim powodem spadku koncentracji wapnia (Ca) po wycieleniu jest nagła „ucieczka” wapnia z krwi do mleka. Wymię niejako wysysa ten pierwiastek z krowy. Aby temu niekorzystnemu zjawisku zapobiec, trzeba zwierzę przygotować w czasie zasuszenia do nadchodzącej laktacji. Krowę, gdy nie produkuje mleka, należy żywić oszczędnie pod względem wapnia - zalecane dawki zmniejszamy z poziomu 100-120 g do 50-60 g na dobę na sztukę.
W sytuacji wystąpienia stanu ostrego porażenia poporodowego niezbędna jest już natychmiastowa interwencja lekarza weterynarii i podanie odpowiednich preparatów w iniekcji (dożylnie).

Niedobory wapnia wywołują zaburzenia przewodzenia nerwowego, co prowadzi do zmniejszenia kurczliwości mięśni, upośledzając między innymi usuwanie łożyska przez macicę (zatrzymanie łożyska) oraz stopień zaciśnięcia zwieracza strzyków wymienia, otwarcie drogi wejścia patogenów i nasilenie zapalenia wymienia, czyli mastitis.

Podsumowując, należy dołożyć starań, aby ochronić bardzo wydajne krowy mleczne przed wystąpieniem schorzeń, stosując opisane strategie żywieniowe.

 

Zalecany udział cząstek kiszonek i TMR dla przeciwdziałania kwasicy żwacza

Wielkość cząstek

 

Kiszonka z traw

 

Kiszonka z kukurydzy

 

TMR

 

Powyżej 2 cm

 

10-20%

 

3-8%

 

5-8%

 

Od 2 do 1 cm

 

45-75%

 

45-65%

 

30-50%

 

Od 1 do 0,2 cm

 

23-30%

 

30-40%

 

30-50%

 

Poniżej 0,2 cm

 

poniżej 5%

 

poniżej 5%

 

ok. 20%

 

 

 

kontakt1.jpg
Wojciech Jaroszyński
Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli

Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. LODR prowadzi doradztwo rolnicze obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mające na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.Realizacja zadań uwzględnia kierunki rozwoju wyznaczone w regionalnych i lokalnych programach rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, ustalonych przez właściwe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego.

 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO