KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • ODR Bratoszewice
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie

WYSZUKIWARKA

Plusy i minusy uprawy roślin bobowatych

Opublikowano 08.03.2019 r.
Uprawa roślin bobowatych nie jest łatwa. Zmienność plonowania roślin strączkowych i motylkowych drobnonasiennych, uzyskiwanie niskich plonów w kolejnych latach często nie wynika z niskiej wartości odmiany, ale z błędów popełnianych w trakcie jej uprawy. Mimo to rośnie zainteresowanie uprawą tych roślin. 

W ostatnich latach w Polsce udział zbóż w strukturze zasiewów przekraczał 70%. Znacznie zmniejszyła się powierzchnia okopowych i strączkowych na rzecz zbóż, kukurydzy i rzepaku. Intensyfikacja produkcji roślinnej i uproszczenia w uprawie powodują wzrost zużycia nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. W efekcie wzrasta zakwaszenie gleb, zmniejsza się aktywność mikroorganizmów glebowych, następuje kompensacja chwastów i czynników chorobotwórczych oraz jednostronne wyczerpanie składników pokarmowych. Konsekwencją jest spadek plonów i postępująca degradacja gleby.
 

W plonie głównym 

Jednym ze sposobów odbudowania prawidłowej struktury gleby jest wprowadzenie do zmianowania roślin strączkowych lub motylkowych drobnonasiennych, wysiewanych w plonie głównym. Ich produkcję należy rozwijać, ze względu na pozytywne oddziaływanie na środowisko oraz możliwość ich wykorzystania jako dodatkowego źródła białka w produkcji pasz.
W związku z dodatkowymi płatnościami do uprawy strączkowych i motylkowatych znacznie wzrosło zainteresowanie uprawą tych roślin. Dodatkowo ich uprawa uzyskuje wysoki współczynnik na obszarach proekologicznych.
 
Do roślin bobowatych zaliczamy:
  • motylkowate grubonasienne strączkowe ‒ bób, ciecierzyca pospolita, groch zwyczajny, soczewica jadalna, soja, łubin wąskolistny, łubin biały, łubin żółty, bobik, lędźwian afrykański, peluszka, wyka kosmata (ozima), wyka siewna (jara), seradela pastewna
  • motylkowate drobnonasienne ‒ koniczyna perska, seradela, koniczyna czerwona, lucerna mieszańcowa, koniczyna biała, białoróżowa, komonica, esparceta, nostrzyk biały.
 

Niełatwa uprawa

Uprawa roślin bobowatych nie jest łatwa. Zmienność plonowania roślin strączkowych i motylkowych drobnonasiennych, uzyskiwanie niskich plonów w kolejnych latach, często nie wynika z niskiej wartości odmiany, ale z błędów popełnianych w trakcie jej uprawy. 
 

Jakie błędy popełniamy najczęściej w uprawie roślin bobowatych?

 

Nieodpowiednie przygotowanie gleby do siewu

Uprawę roli pod rośliny bobowate zaczynamy od wykonania zespołu uprawek pożniwnych, zwracając szczególną uwagę na niszczenie chwastów. Jesienią wykonujemy orkę i zostawiamy glebę w ostrej skibie przez zimę. Wiosną trzeba jak najszybciej wejść w pole, by je przygotować do siewu. Należy zacząć od włókowania pola, a przed wysiewem uprawić glebę kultywatorem na odpowiednią głębokość i ponownie zabronować. Głębokość uprawy zależy od wielkości nasion – najczęściej jest to 6 x średnica nasionka. 
 
W większości przypadków rośliny bobowate wymagają wyższego pH gleby. Koniecznie należy przeprowadzić wapnowanie, najlepiej wapnem magnezowym w ilości do 4 t/ha. 
 
Im gleba jest cięższa i bardziej kwaśna, tym wyższą dawkę wapna stosujemy. Ustalając dawki nawozów mineralnych, powinniśmy przede wszystkim brać pod uwagę zasobność gleby w składniki, wielkość spodziewanego plonu, a także wymagania glebowe poszczególnych roślin. Jesienią stosujemy nawożenie fosforowo-potasowe.
 

Opóźnienie terminu siewu oraz zbyt płytki lub za głęboki siew

Często spotykamy plantacje, gdzie nasiona zostały zasiane zbyt głęboko lub zbyt płytko. Jest to spowodowane błędnym ustawieniem siewnika i zbyt głęboką albo zbyt płytką uprawą przedsiewną. Uprawę przedsiewną powinniśmy wykonać bezpośrednio przed siewem – tak, aby wierzchnia warstwa gleby delikatnie obeschła, a nie kleiła się do redlic. Siewu nie można opóźniać, aby nie tracić cennej wody z wierzchnich warstw gleby. A najważniejsze, aby pamiętać, że nasiona potrzebują pobrać z gleby odpowiednio dużą ilość wody do kiełkowania. 
 
 
Na glebach mocniejszych i zasobniejszych siejemy płycej, natomiast na glebach lekkich – nieco głębiej. Aby ustalić głębokość siewu musimy znać poziom uwilgotnienia gleby
 

Wysiew nasion niezaprawionych nitraginą i preparatami grzybobójczymi 

 
Nitragina zawiera żywe bakterie brodawkowe z rodzaju Rhizobium lub Bradyrhizobium, które są zdolne do wiązania wolnego azotu atmosferycznego w symbiozie z roślinami motylkowymi. Zastosowanie preparatu pozwala na zwiększenie intensywności wiązania azotu i zapewnia dostarczenie roślinom, w zależności od warunków glebowych i uprawianej rośliny, do 600 kg N na 1 ha, w ciągu sezonu wegetacyjnego. Powinniśmy pamiętać, że nitraginę należy stosować do tych roślin motylkowych, do jakich została wyprodukowana. Zastosowanie nitraginy powoduje wzrost plonów średnio o 10-20%.

 

Zbyt niska obsada roślin

Nasiona roślin strączkowych są często drogie, dlatego część rolników ogranicza ilość wysiewu, co prowadzi do słabej obsady ‒ zwłaszcza w niesprzyjających warunkach atmosferycznych. Powinniśmy zwrócić uwagę na jakość materiału siewnego, ponieważ kupowany na targowisku albo od sąsiada
ma zwykle gorszą jakość, a na skutek często złych warunków przechowywania ma słabą siłę kiełkowania.
 

Brak zwalczania chwastów i szkodników

Rośliny bobowate są wrażliwe na zachwaszczenie, zawłaszcza w początkowym okresie rozwoju. Nie tolerują konkurencji chwastów, ponieważ słabo i nierównomiernie wschodzą, co powoduje ograniczenie potencjalnego plonowania.
 

Zbyt intensywne nawożenie azotowe

Rośliny bobowate same wytwarzają azot przez system korzeniowy. Wysokie nawożenie azotowe powoduje bardzo duży przyrost zielonej masy roślin, a to opóźnia kwitnienie, zawiązywanie i dojrzewanie nasion. Wiązanie azotu atmosferycznego przez rośliny jest wtedy osłabione. Dlatego powinniśmy uprawiać rośliny bobowate po zastosowaniu obornika pod rośliny poprzedzające uprawę, zwłaszcza te, które mają małe wymagania glebowe, np. łubin żółty.

 

Brak odpowiedniej wiedzy przy nawożeniu 

Szczególną uwagę trzeba zwrócić na nawożenie roślin bobowatych, jest ono bowiem zróżnicowane. Racjonalne nawożenie tych roślin zależy od zasobności gleby oraz potrzeb pokarmowych roślin, zasobności gleby w poszczególne składniki mineralne. Do uzyskania wysokiego plonu dobrej jakości potrzeba nie tylko dobrego zaopatrzenia rośliny uprawnej w makroelementy, ale również pokrycia zapotrzebowania na mikroelementy.
 

Poznaj rodzaje roślin bobowatych 

Rośliny bobowate grubonasienne

Ich korzenie sięgają głęboko i mają dużą zdolność pobierania z głębokich warstw gleby składników pokarmowych niedostępnych dla innych roślin uprawnych. Do prawidłowego wzrostu i rozwoju należy im dostarczyć nawozy fosforowo-potasowe, a jeśli trzeba, również nawozy azotowe. 
Niedoboru nie można lekceważyć. Poza niezbędnymi makroskładnikami, warunkiem uzyskania dobrych plonów i współżycia z bakteriami brodawkowymi, które asymilują azot atmosferyczny, jest dostarczenie roślinom mikroelementów, jak molibden, bor, miedź, mangan i cynk. Mikroelementy decydują przede wszystkim o efektywnym wykorzystaniu azotu, fosforu, czy pozostałych makroskładników potrzebnych do budowy części wegetatywnych i generatywnych roślin. 
 
 
Rośliny bobowate drobnonasienne
 
Mają mocno rozbudowany system korzeniowy. Dzięki niemu penetrują głębsze warstwy gleby, pozyskując niedostępne składniki pokarmowe. Przy uprawie w czystym siewie nie stosuje się nawożenia azotem, ponieważ azot dostarczają im bakterie brodawkowe, z którymi żyją w symbiozie. W nawożeniu podstawowym stosujemy takie składniki mineralne, jak fosfor, potas i wapń. 
 
Nawożenie fosforowo-potasowe można przeprowadzić w dwojaki sposób. Zależy to od liczby planowanych lat użytkowania rośliny motylkowej:
  • rośliny jednoroczne i dwuletnie nawozimy fosforem i potasem jesienią pod orkę lub wiosną przed kultywatorem. Przy siewie roślin motylkowatych drobnonasiennych w czystym siewie, bez rośliny ochronnej, średnie dawki nawozów fosforowo-potasowych wynoszą: 90-120 kg P2O5 i 80-120 kg K2O na hektar. Wsiewając w rośliny ochronne, dawki fosforu i potasu należy zwiększyć o 40-60 kg/ha. Przy wysiewie w roślinę ochronną, stosuje się nawożenie azotowe, w zależności od zapotrzebowania. 
  • w przypadku roślin wieloletnich, użytkowanych dłużej niż dwa lata, zaleca się od drugiego roku wegetacji stosować nawożenie pogłówne i co roku wysiewać dawki wynoszące 36-54 kg P2O5 i 40-60 kg K2O na hektar wczesną wiosną, w okresie rozpoczęcia wegetacji roślin lub po pierwszym pokosie.
Szczególnie duże znaczenie w uprawie wszystkich roślin bobowatych drobnonasiennych ma wapnowanie gleb. Działa ono najskuteczniej pod przedplon, a nawet dwa lata wcześniej. Dzięki temu nawozy wapniowe zostaną dokładnie wymieszane z glebą w czasie zabiegów wykonywanych pod przedplony. Dawki wapna powinny wynosić 10-20 dt 
CaO/ha, zależnie od odczynu gleby. 
 
Rośliny bobowate drobnonasienne dobrze przyswajają składniki mineralne z gleby i kumulują je w tkankach. Niedobór lub nadmiar składników mineralnych w tkance roślinnej może spowodować obniżoną wartość paszową. 
Np. w przypadku lucerny ‒ zawartość fosforu w suchej masie powinna wynosić przynajmniej 0,3%. Ważna jest nie tylko jego zawartość w paszy, ale i stosunek do zawartości wapnia. Prawidłowa wielkość stosunku Ca:P to 1, może się jednak wahać się w granicach od 0,5 do 2,0. 
 
Potas może być pobierany przez lucernę w dużych ilościach. Im wyższa jest jego zawartość w glebie, tym więcej pobierają go rośliny. Z tego powodu nie powinniśmy stosować nawożenia potasowego w jednej dawce. Prawidłowa zawartość potasu w suchej masie nie powinna przekraczać 2%. Jego wyższa zawartość w roślinach może prowadzić do wystąpienia zaburzeń metabolicznych u zwierząt. Dlatego dawki potasu powinniśmy podzielić na dwie części. Połowę dawki stosujemy wiosną, a resztę po zbiorze pierwszego pokosu.
 

Nawożenie fosforowo-potasowe roślin:

  •  bobik 60-100 kg P2O5 i 80-140 kg K2O, przy pH gleby 6-7
  • groch 80-120 kg P2O5 i 140-180 kg K2O, przy pH gleby 6-7
  • łubin wąskolistny i łubin żółty 60-100 kg P2O5 i 120-180 kg K2O, przy pH gleby 5-6 (lekko kwaśny)
  • łubin biały 60-100 P2O5 i 120-180 kg K2O, przy pH gleby 6-7
  • soczewica 80-120 kg P2O5 140-180 kg K2O, przy pH gleby 6-7
  • wyka siewna 55-80 P2O5 i 60-130 kg K2O, przy pH gleby 6-7
  • soja 60-80 kg P2O5 i 120-160 kg K2O, przy pH gleby 6-7
 

Zalety uprawy bobowatych

 
Najważniejsza to wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie współżyjące i udostępnianie go roślinom następczym
To również dodatnie oddziaływanie na bilans substancji organicznej w glebie. Dzięki rozbudowanemu systemowi korzeniowemu mają działanie strukturotwórcze i poprawiające stosunki powietrzno-wodne w glebie (fitomelioracyjne). Wskaźnik reprodukcji materii organicznej dla roślin motylkowatych jest dodatni. Oznacza to, że uprawy tych roślin wzbogacają gleby w cenną substancję organiczną. Poprawiają też właściwości fizyczne gleby, dzięki działaniu palowego systemu korzeniowego. Zwiększają biologiczną aktywności gleby poprzez duże ilości wydzielin korzeniowych oraz resztek pożniwnych bogatych w azot, które stymulują rozwój flory i fauny glebowej. 
Rośliny te dostarczają pasz gospodarskich wysokiej jakości. W przypadku uprawy roślin motylkowatych wieloletnich plusem jest to przede wszystkim zapobieganie erozji i wymywaniu azotu z gleby przez jej przykrycie w sezonie jesienno-zimowym roślinami motylkowatymi i mieszankami z trawami. 
 
W płodozmianie bobowate mają wpływ na:
  • lepszy stan agregatowy i gruzełkowy ‒ poprawa struktury gleb,
  • wzbogacają kompleks sorpcyjny gleby – zmniejszenie wypłukiwania składników,korzystnie wpływają na biologiczne właściwości gleby,
  • wytwarzają duża powierzchnie liściową – wpływają na zacienienie gleby,
  • chronią przed parowaniem i ubijaniem,
  • azot wiązany przez bakterie jest lepiej wykorzystywany przez rośliny niż dostarczany azot mineralny,
  • azot związany przechodzi do gleby  w postaci kwasu asparaginowego i beta alaniny.
 
Stosowane jako przedplon:
  • doskonałe jako przedplon dla zbóż, przemysłowych, okopowych,wpływają na wzrost plonu ziarna zbóż o 0,5-1,5 t/ha,
  • korzystniejsze jest ich oddziaływanie w lata suche, ponieważ jest słabsze pobieranie azotu mineralnego, 
  • ich wartość przedplonowa jest równoważna 60 kg N (pod zboża),
  • wzrost zawartości białka w ziarnie zbóż i plonu białka,
  • sprzyjają ograniczeniu zachwaszczenia w zmianowaniu i porażeniu chorobami grzybowymi,
  • powodują większą wilgotność gleby (na wiosnę) pod pszenicę niż po innych przedplonach,
  • wzrasta wskaźnik opłacalności uprawy pszenicy ozimej: 40% w porównaniu z monokultura, a 28% w porównaniu ze zmianowaniem.
 
Rośliny bobowate mają też i wady. W produkcji tych roślin wymienia się dużą wrażliwość na niekorzystne zmiany pogodowe, niestabilność plonowania, a co z tym idzie niską i zmienną opłacalność oraz małą konkurencyjność.
 
Przekłada się to na brak możliwości sprzedaży wyprodukowanej masy towarowej w dogodnym terminie. Wiąże się to z koniecznością akceptacji cen, które nie zawsze zapewniają opłacalność produkcji. Wszystkie te czynniki kształtują ich popyt i podaż.
 

 

 

kontakt1.jpg
Julita Łukasiewicz
Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu

Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu realizuje na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.

 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO