Zwierzęta gospodarskie i ich rola we współczesnym świecie

Na podstawie informacji znalezionych w kronikach wiadomo, że w XIII wieku w Polsce utrzymywano około 2,5–3 milionów tych zwierząt. Polska w XV wieku była postrzegana jako kraj wybitnie rolniczy. Ludność trudniła się uprawą roli, a to wymagało utrzymywania wołów i koni. Za czasów Zygmunta Augusta, ostatniego z Jagiellonów, w Polsce utrzymywano 5 milionów sztuk bydła i 3 miliony sztuk świń. W następnych latach hodowla weszła w okres pewnej stagnacji, w efekcie której produkcja rolnicza, a w szczególności hodowla, znacznie podupadła. Populacja i produkcja zwierząt na polskich ziemiach zmniejszyła się w wieku XVIII.

Konie i woły przez tysiące lat były nieodłącznym elementem gospodarstw rolnych. Jeszcze w latach 70. XX wieku w wielu rejonach górskich można było spotkać zaprzęgi złożone z wołów – było to podyktowane względami praktycznymi. Wjazd wielu ówczesnych maszyn był niemożliwy na pochyłe tereny. (Fot. Pixabay.com/pl)
Pierwsze próby prymitywnego tuczu świń zapoczątkowano w IV wieku. Trwały one do wieku XI. Świnie wypasano na pastwiskach złej jakości, porośniętych krzewami. Ponadto w żywieniu stosowano: zboża, żołędzie, brukiew, plewy. Zimą żywienie było bardzo skąpe. Masę 80 kg zwierzęta osiągały po 2 latach. Na przełomie XVIII/XIX wieku nastąpiło przejście z gospodarki pastwiskowej i wypasu na śródleśnych polanach do chowu stajennego, alkierzowego. Na początku XIX wieku w Polsce rozpoczęto uprawę ziemniaków. W żywieniu zwierząt stosowano w tym czasie: zboża, otręby, ziemniaki, odpadki mleczarskie. Okres zaborów to czas rozwoju produkcji i handlu. Produkty mięsne zaczęto wywozić z terenów Polski do Berlina i Saksonii. Wówczas na naszych ziemiach ukształtowały się podstawowe rejony hodowli zwierząt. Były to Pomorze i Wielkopolska.     
W końcu XIX wieku zaczęto sprowadzać na nasze ziemie szlachetne rasy zwierząt, m.in. świnie angielskie. Doskonalenie bydła polskiego zapoczątkowano znacznie wcześniej. Już w 1570 roku sprowadzono z Holandii bydło czarno-białe. Kolejne importy z tego kraju miały miejsce w 1631 roku oraz w 1670 roku, kiedy to król Jan III Sobieski sprowadził krowy do Wilanowa. Na początku XVIII wieku Radziwiłłowie założyli obory liczące po kilkadziesiąt sztuk bydła holenderskiego, zwanego „holenderkami”. W 1904 roku zapoczątkowano zorganizowaną hodowlę, opartą na dokumentacji użytkowości mlecznej krów.

Mimo że XX wiek obfitował w liczne konflikty zbrojne, które niszczyły zasoby zwierząt gospodarskich w Polsce i Europie, był też okresem rozwoju hodowli i chowu tych zwierząt. Od 1970 do 2004 roku ludność świata zwiększyła się o ponad 2,5 mld. Dynamiczny rozwój hodowli i produkcji bydła, trzody chlewnej i drobiu, w niektórych rejonach świata również owiec i kóz, jest związany ze wzrostem konsumpcji białka zwierzęcego pod postacią mięsa, mleka i jaj oraz z przyrostem ludności świata i potrzebą jej wyżywienia. Dlatego podstawowym celem szeroko rozumianej hodowli i chowu jest wyprodukowanie jak największej ilości produktów spożywczych. Zapotrzebowanie na wysokowartościowe białko zwierzęce jest duże, a zadaniem rządów, hodowców i producentów jest zaspokojenie tych potrzeb.

W drugiej połowie XX wieku populacje zwierząt gospodarskich na świecie znacząco wzrosły. Produkcja zwierzęca podlegała stałej intensyfikacji i koncentracji. Niosło to i niesie ze sobą pewne korzyści. Oznacza postęp genetyczny i biotechnologiczny. Pozwala na wdrażanie do produkcji osiągnięć nauki. Mechanizacja, automatyzacja i komputeryzacja produkcji zwierzęcej stają się codziennością.   

Intensyfikacja oznacza też większą aktywność producentów. Utrzymanie zwierząt wysokoprodukcyjnych, stosowanie nowoczesnych metod żywienia i utrzymania, ochrona zdrowia zwierząt umożliwiają wytworzenie dużych ilości jednolitych, bezpiecznych i zdrowych produktów. Intensywna produkcja ma też wady. Prowadzi do degradacji środowiska, stwarza niebezpieczeństwo szybkiego szerzenia się chorób. Zwierzęta utrzymywane w dużych stadach są w większym stopniu niż osobniki utrzymywane tradycyjnie (w chowie przyzagrodowym, na pastwiskach) narażone na stres, którego efektem jest obniżenie parametrów produkcyjnych, tempa wzrostu, mleczności, nieśności. Dlatego ważne jest wdrażanie zasad zrównoważonego gospodarowania i rozwoju. Uzasadnione jest też utrzymanie na niewielką skalę produkcji ekologicznej oraz wytwarzanie na rynki lokalne produktów regionalnych. 

Intensywna produkcja wymaga stałego monitorowania sanitarnego stad, wprowadzania programów ochrony zdrowia zwierząt, kontroli żywienia i pojenia. Regulacje wdrażane do praktyki produkcyjnej muszą obejmować utrzymanie i dobrostan zwierząt. Konieczny jest nadzór nad warunkami produkcji na poziomie obory, chlewni, kurnika, transportem zwierząt i ich ubojem oraz przetwarzaniem surowców. Pełne monitorowanie procesu wytwórczego „od pola do stołu” ogranicza zagrożenie epizootyczne oraz skażenie produktów pochodzenia zwierzęcego poprzez pasze. Pozwala na wytworzenie bogatego asortymentu produktów bezpiecznych, zdrowych i funkcjonalnych z myślą  o zaspokojeniu potrzeb konsumentów. 
Poznając tajniki szeroko rozumianej produkcji zwierzęcej, należy pamiętać jednak, że: „zwierzę nie jest rzeczą, ale istotą żyjącą, zdolną do odczuwania cierpienia fizycznego i psychicznego i jako takie ma prawo oczekiwać od człowieka poszanowania, opieki i ochrony” – Światowa Deklaracja Praw Zwierzęcia, Parlament Austrii, 1988 r.