Mleczność owiec a dobór pasz

Dzięki tej właściwości zwierzęta mogą pobierać pasze zawierające dużo balastu, często takiego, który dla innych gatunków jest już mniej przydatny. Jego duży udział w dawce pokarmowej możliwy jest dla dorosłych owiec jałowych. Musi jednak sukcesywnie maleć w miarę postępującej ciąży i w następującym po niej okresie laktacji, na rzecz pasz łatwiej strawnych, zawierających więcej składników odżywczych. Stąd np. słoma dla owcy jałowej jest jedną z podstawowych pasz, a dla owcy karmiącej - dodatkiem poprawiającym strukturalność dawki, tym ważniejszą, im więcej pasz treściwych ona spożywa. Te zależności wynikają z zapotrzebowania na składniki pokarmowe, zmieniającego się w miarę zachodzących po sobie okresów fizjologicznych. Najbardziej wymagająca jest owca w okresie laktacji. Przedstawia to poniższa tabela.

W produkcji owczarskiej żywienie normuje się dla 1 jednej sztuki stada, w oparciu o uśrednione w stadzie parametry wpływające na wielkość zapotrzebowania pokarmowego, a nie w oparciu o indywidualne parametry poszczególnych sztuk.  Bierze się to stąd, że trudno jest w praktyce dzielić stado na mniejsze grupy i każdą z osobna inaczej żywić. Jest to szczególnie  trudne w dobie postępującej mechanizacji produkcji. W żywieniu owiec karmiących nie uwzględnia się ile jagniąt karmi poszczególna matka, a przyjmuje się plenność całego stada, czyli ilość odchowanych jagniąt od stada owiec w jednym sezonie. Jeżeli owce są w stadzie, to matka, która urodziła jedno jagnię niekoniecznie karmi tylko swojego potomka. Zawsze jest dość sprytnych jagniąt „złodziei”, które bacznym wzrokiem obserwują matki w trakcie karmienia i doskakują od tyłu do tych, u których jest wolna połowa wymienia i wysysają z niej mleko. 

Po analizie liczb w tabeli, należy stwierdzić, że: 

• zapotrzebowanie na energię rośnie z 0,7 jedn. ows. w okresie jałowienia do 1,25 jedn. ows. w okresie karmienia, przy plenności do 110%, czyli o 78% (w przypadku, gdy większość matek karmi 1 jagnię) i do 1,6 jedn. ows. -przy plenności powyżej 170%, czyli o 128% (w przypadku, gdy większość matek karmi dwa jagnięta),
• zapotrzebowanie na białko rośnie ze 110 g w okresie jałowienia do 210 g przy plenności do 110%, czyli o 90% (w przypadku, gdy większość matek karmi 1 jagnię), a przy plenności pow. 170%  rośnie do 285 gramów,  czyli o 159% (w przypadku, gdy większość matek karmi dwa jagnięta),
• wymagana koncentracja energii w 1  kg spożytej suchej masy rośnie z 0,61 jedn. ows. w okresie jałowienia do 0,89 jedn. ows. w okresie karmienia, przy plenności do 110%, czyli o 45% (w przypadku, gdy większość matek karmi 1 jagnię). Rośnie do 0,94 jedn. ows.  przy plenności powyżej 170%, czyli o 54% (w przypadku, gdy większość matek karmi dwa jagnięta),
• wymagana koncentracja białka  w 1  kg spożytej suchej masy rośnie z 90 g w okresie jałowienia,  do 150 g 
• w okresie karmienia, przy plenności do 110%, czyli o 66% (w przypadku, gdy większość matek karmi 1 jagnię), a  przy plenności powyżej 170%,  rośnie do 168 g, czyli o 86% (w przypadku, gdy większość matek karmi dwa jagnięta),

Tak więc, im większa mleczność owiec, tym więcej trzeba im zapewnić jednostek energetycznych w dziennej dawce i jednocześnie, tym więcej białka przypada na jednostkę.

Tabela A

Tabela B

W poniższych tabelach przedstawiono przykładowe dawki dla owcy o masie ciała 40 kg, w zależności od plenności stada. Z tabeli A wynika, że owca karmiąca w porównaniu z owcą jałową, musi zjeść więcej kiszonki i siana, a mniej słomy. Dodatkowo powinna otrzymać paszę treściwą, której ilość i skład zależy od jej mleczności. Zbilansowana oddzielnie śruta rzepakowa i śruta zbożowa, w poszczególnych dawkach po zmieszaniu ze sobą, tworzy swoiste mieszanki treściwe, o określonych parametrach dla poszczególnych grup żywieniowych. Parametry te przedstawia tabela B.

Z danych w tabeli B wynika, że dla praktycznego stosowania i dla łatwiejszego zapamiętania, można przyjąć uniwersalną mieszankę treściwą o składzie 30% śruty rzepakowej i 70% śruty zbożowej. Oczywiście, zamiast śruty rzepakowej mogą być inne pasze białkowe (śruta sojowa, koncentraty białkowe), odpowiednio zmieszane ze śrutą zbożową (22% śruty sojowej (zawierającej 46% białka) i 78% śruty zbożowej). 

Powyższe przykłady wskazują, pod jakim kątem dobierać pasze dla owiec w okresie odchowu jagniąt. Przy tym należy pamiętać, że owca jest przeżuwaczem i że trzeba przestrzegać zasad warunkujących właściwy przebieg fermentacji w żwaczu. Jedną z nich jest niedopuszczenie do zjedzenia na raz dużej ilości pasz treściwych, gdyż skrobia w nich zawarta fermentuje gwałtownie i może doprowadzać do kwasicy żwacza. Dlatego ważne jest, aby dawki pasz treściwych dzielić i podawać jednorazowo w mniejszych ilościach. A w jakich maksymalnie - to trudno znaleźć odpowiedź w dostępnej literaturze z zakresu żywienia owiec. Można to odnieść do zasad żywienia krów wysoko mlecznych. Otóż powszechnie twierdzi się, że krowa nie powinna na raz zjeść więcej niż 2 - 2,5 kg paszy treściwej. Przyjęta w tych rozważaniach 40 kg owca, będąc od przeciętnej krowy (550 kg w.c.) mniejsza 14 razy, winna zjeść nie więcej niż 0,18 kg, czyli w zaokrągleniu nie więcej niż 0,2 kg. 
Trzeba przy tym przestrzegać powszechnie obowiązującej zasady, że od pasz treściwych nie zaczynamy odpasu przeżuwaczy. Zwierzęta winne najpierw zjeść siano lub inne pasze słomiaste, które dostępne są również po zjedzeniu pasz treściwych i pozostałych pasz (kiszonek, okopowych). 

Oddziaływują one odkwaszająco na treść żwacza, a pozostałe są mniej lub bardziej zakwaszające. Trzeba też mieć wzgląd na fakt, że owce mają silny instynkt stadny, a w stadzie jest wyraźnie zaznaczona hierarchia. Wiąże się to z tym, że zwierzęta o niższej pozycji w stadzie są odpędzane od paśników i koryt z wodą przez osobniki o wyższej pozycji. Następstwem tego jest sytuacja, w której owce stojące niżej w hierarchii tracą więcej czasu i energii na wywalczenie sobie miejsca przy paśniku czy korycie z wodą. Stąd wynika konieczność zapewnienia takiego dostępu do tych urządzeń, aby nie było niepotrzebnego tłoku, a tym bardziej wyczekiwania. Dlatego zaleca się, aby:

• zapewnić wystarczający dostęp do paszy przez odpowiednią ilość mb/szt.zapewnić swobodny dostęp do wody. Należy przewidzieć dzienne zapotrzebowanie dla 1 owcy  5 - 8 l wody (w okresie karmienia jagniąt może być wyższe). Woda może być dostarczana w korytach lub za pomocą poideł automatycznych np. miskowych. Na 1 koryto/poidło nie powinno przypadać więcej niż 50 sztuk ( może być więcej, jeżeli koryto/poidło  obsługuje dwa kojce ). Woda do pojenia owiec winna spełniać wymagania sanitarne stawiane wodzie pitnej.

Nie uwzględnianie tych zaleceń, skutkuje tym, że owce stojące niżej w hierarchii nie mają możliwości pobrania paszy i wody w optymalnej ilości, niezbędnej do utrzymania poziomu produkcji.

W żywieniu zwierząt gospodarskich ważne jest takie dobranie pasz i takie ich udostępnienie zwierzętom, aby wykrzesić z nich to, na co pozwalają ich predyspozycje genetyczne. W przypadku owiec utrzymywanie wysokiej produkcji mleka jest priorytetem, gdyż daje możliwość odchowu większej ilości jagniąt w sposób najtańszy i najlepszy, a po ich odchowie, daje  możliwość  wyprodukowania jeszcze określonej ilości produktów z mleka owczego. Do tego konieczne jest, aby owca dobrze rozdoiła się już w pierwszych trzech tygodniach laktacji i utrzymywała mleczność na wysokim poziomie w okresie karmienia jagniąt, a później w okresie dojenia. Jest to ważne szczególnie teraz, kiedy z produkcji owczarskiej można sprzedać  bez problemu tylko odchowane jagnięta i produkty z mleka owczego.

Przy układaniu dawek pokarmowych, trzeba pamiętać o tym, że wyliczone wielkości, w zależności od warunków gospodarstwa, mogą, a nawet powinny być korygowane.

Opracowano w oparciu:
Normy żywienia zwierząt gospodarskich, pod red. Rajmunda  Rysia. Wyd. VIII P.W.R. i L. Warszawa 1981
Systemy utrzymania owiec opracowane w ramach Projektu Bliźniaczego Phare, Standardy technologiczne dla gospodarstw rolnych, Warszawa 2004. 

Marcin Jakubowski Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie