ABC zarządzania stadem bydła mlecznego

Szczególną uwagę należy zwrócić na pogorszenie się płodności krów mlecznych. Według danych przedstawionych przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka, to właśnie problemy z rozrodem są głównym powodem brakowania krów w stadach objętych oceną użytkowości mlecznej. Ponad 35% krów jest brakowana właśnie z tego powodu. Istnieje wiele czynników wpływających na użytkowość rozpłodową wysokowydajnych krów mlecznych i niekoniecznie wszystkie są związane z ich wysoką produkcją. Na efektywność prowadzonego w stadzie bydła mlecznego rozrodu, poza analizą dostępnej informacji, decydujący wpływ ma: czynnik ludzki, prawidłowe żywienie, skuteczne wykrywanie rui, właściwy moment i technika wykonania zabiegu inseminacji oraz przede wszystkim stan zdrowotny krów. Krowy, które regularnie się cielą, charakteryzują się wyższą produkcyjnością, a w związku z tym generują wyższe przychody. 

Oceny stanu rozrodu w stadzie dokonuje się na podstawie poniższych wskaźników:

• Wiek pierwszego zacielenia (15-17 miesięcy), 
• Wiek pierwszego ocielenia (24-26 miesięcy), 
• Okres przestoju poporodowego (<75 dni), 
• Wskaźnik zacieleń w ciągu pierwszych 21 dni po inseminacji (>20%),
• Okres międzyciążowy (115-125 dni), 
• Okres międzyocieleniowy (<400 dni), 
• Skuteczność pierwszego zabiegu inseminacji (>50%), 
• Indeks zacieleń dla krów cielnych (<2,2%), 
• Indeks zacieleń dla wszystkich krów (<3,0%), 
• Wykrywalność rui (>65%), 
• Okres międzyrujowy (<35 dni), 
• Ronienia (<3-4%), 
• Zatrzymanie łożyska (<5%), 
• Cysty jajnikowe (<4%), 
• Stany zapalne macicy (<4%).
• Brakowanie krów ze stada ze względu na płodność (<8% dla całego stada lub <25% wszystkich brakowanych krów).

Odchów jałówek remontowych, jest jednym z ważniejszych składowych rachunku kosztów produkcji mleka. Zwiększenie brakowania krów powoduje, że nakłady ponoszone na odtwarzanie stada w niektórych stadach przekraczają 30-40% kosztów produkcji mleka. Dodatkowo w stadach hodowlanych zwiększenie brakowania krów, przy obniżeniu wskaźnika ocieleń, zmusza hodowców do pozostawiania w stadzie większej liczby cieliczek, co w praktyce oznacza pogorszenie intensywności selekcji i spowolnienie postępu hodowlanego. W skrajnych sytuacjach hodowca, aby utrzymać reprodukcję prostą w stadzie, zmuszony jest do zakupu z zewnątrz jałówek hodowlanych lub do zastosowania droższych metod biotechnologicznych, tj.: seksowane nasienie czy hormonalna regulacja cyklu jajnikowego krów.

Dodatkową opcją poprawy struktury płci urodzonych cieląt, jest wykorzystanie nasienia seksowanego, dzięki któremu można planować płeć rodzących się cieląt.  Zastosowanie ulepszonej technologii i maszyn sortujących III generacji spowodowało, że jakość nasienia seksowanego dorównuje jakością nasieniu produkowanemu tradycyjną metodą. Jest ono co prawda dwukrotnie droższe, ale koszt ten jest z naddatkiem rekompensowany udowodnioną wyższą wydajnością krów i pierwiastek rodzących jałóweczki. 

Korzyści płynące ze stosowania nasienia seksowanego to: gwałtowny wzrost stada jałówek, większa baza selekcyjna przy remoncie stada,  zmniejszenie ilości trudnych porodów oraz znacząco wyższa wydajność. 

Kluczowym czynnikiem wpływającym na efektywność zarządzania rozrodem jest dostęp do aktualnych 
informacji, odnoszących się do poszczególnych zwierząt, jak i całego stada. Bardzo cennym źródłem danych dotyczących rozrodu są skrupulatnie prowadzone zapisy oraz notatki oborowe, pod warunkiem  ich szczegółowości i ich bieżącego uaktualniania. Istnieje możliwość prowadzenia dokumentacji dotyczącej rozrodu również w formie elektronicznej. Aby skuteczniej prowadzić rozród w stadzie, hodowcy bydła mlecznego, objęci oceną użytkowości mlecznej w PFHB i PM, mogą skorzystać z raportów wynikowych. Niestety większość informacji dotycząca rozrodu zawarta jest w dodatkowych raportach, a korzystanie z nich jest możliwe dopiero po uiszczeniu dodatkowej opłaty. 

Dokumentem ułatwiającym hodowcy uzyskanie potrzebnych informacji wyjściowych, jest raport wynikowy RW-6, pn. Przewidywane zdarzenia w stadzie, dotyczący: krów do zasuszenia, krów do wycielenia, krów do krycia. 

Z kolei do analizy zdarzeń w grupie jałówek może posłużyć raport wynikowy RW-4, pn. Młode bydło i stan cieląt. 
W tym raporcie wydzielonych jest 5 grup dla jałówek i cieląt: jałówki do wycielenia, jałówki do krycia, urodzone cielęta, jałówki przybyłe, jałówki ubyłe. Z punktu widzenia rozrodu, dla hodowcy interesujące będą tylko te grupy, które dotyczą bezpośrednio jałówek, a mianowicie: „Jałówki do wycielenia” oraz „Jałówki do krycia”. Posługując się ww. raportami należy jednak pamiętać, iż dane tam zawarte odnoszą się do informacji zapisanych w „Wykazie zdarzeń”, przez zootechnika oceny, w poprzednim próbnym udoju. 

Punktem wyjścia do oceny stanu rozrodu w stadzie i jednocześnie podstawą planowania dalszych czynności związanych z rozrodem, jest ocena wskaźników rozrodu, czyli raport RW-3: wycielenia i porody (pierwiastki, starsze, stado, rodzaj porodu, płeć cieląt, okres międzwycieleniowy, okres międzyciążowy), bilans płodności (dane za ostatnie 12 m-cy), wyniki unasienniania (dotyczące krów wycielonych w ostatnich 12 m-cach - jałówki pierwiastki, krowy), aktualny stan rozrodu- jałówki (do 14 m-cy, 15-18 m-cy, 19-22 m-cy oraz powyżej), aktualny stan rozrodu - krowy (do 60 dni, 120-180-305 i powyżej oraz ilości zabiegów inseminacyjnych lub kryć). 

Utrzymanie właściwych standardów w rozrodzie powinno być priorytetem dla każdego hodowcy, ze względu na silny związek pomiędzy cyklem reprodukcyjnym i produkcyjnym u krowy. Nieregularne ocielenia czy przedłużający się okres międzywycieleniowy pogarszają efektywność produkcji, co wpływa na obniżenie średniej rocznej wydajności mlecznej krów. Zaburzenia w funkcjonowaniu układu rozrodczego pociągają za sobą jeszcze inne następstwa ekonomiczne: zmniejszenie ilości urodzonych cieląt i ilości sprzedanego żywca cielęcego, względnie wołowego, obniżenie ilości sprzedanych z gospodarstwa jałówek cielnych, czy zwiększenie nakładów na leczenie niepłodności oraz kosztów nasienia i zabiegów inseminacyjnych. 

Rafał Przybyła Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie  Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie realizuje na obszarach wiejskich województwa śląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.