Szczygieł - ptaki krajobrazu wsi

Madonna ze szczygłem

Pisząc o szczygle, warto wspomnieć dzieło Rafaela „Madonna ze szczygłem”. Obraz przedstawia tytułową Madonnę z Dzieciątkiem Jezus i przyszłym Świętym Janem Chrzcicielem. To właśnie Jan Chrzciciel, jako pierwszy rozpoznał w Jezusie Mesjasza – boskiego Syna i Zbawcę. O tym, jaką rolę w boskim planie odegra Jan Chrzciciel, przypomina miseczka przywiązana do pasa chłopca. Ale nie tylko to przykuwa uwagę. Niemniej ważnym elementem jest malutki szczygieł, delikatnie głaskany przez Jezusa. Ptak, według świętego Izydora z Sewilli ma bowiem symbolizować mękę i śmierć Chrystusa oraz dobrą nowinę, czyli zmartwychwstanie. Nasuwa się tu jednak pytanie, dlaczego artysta do takiego dzieła wprowadza motyw szczygła? Okazuje się, że dawniej wierzono, iż ptaki te żywią się cierniami ostów, do złudzenia przypominającymi koronę cierniową, która spoczęła na głowię Jezusa. Co więcej, według średniowiecznych legend ptak ten miał wyjmować z korony cierniowej kolce, a kontakt z krwią sprawił, iż jego dziób na stałe zabarwił się na czerwono.

Carduelis carduelis

Naukowa nazwa szczygła pochodzi od łacińskiego słowa carduus i oznacza oset. Nie bez kozery Linnaeus nazwał tak szczygła. To właśnie osty stanowią ulubione pożywienie tych ptaków, choć łase są także na siemię konopne i inne nasiona oleiste. W porze ubogiej w nasiona, chętnie wyjadają zawiązki i pączki niektórych drzew. Latem wzbogacają dietę o mszyce, drobne chrząszcze, gąsienice i dwuskrzydłe. 

Nasiona dla niej i dla niego

Ciekawym aspektem jest specjalizacja pokarmowa u obu płci. Okazuje się, że samiec ma odrobinę dłuższy dziób od samicy, dzięki czemu ma możliwość wybierania nasion położonych w głębszych warstwach roślin ostu.  Samica natomiast zadowala się zwykle nasionami rosnącymi na jego powierzchni. Dzięki temu partnerzy, ale i osobniki różnych płci nie będące związane ze sobą, nie konkurują wzajemnie o pokarm. 

Na polach i ugorach

Jesienią i zimą szczygły chętnie koczują na ugorach i obrzeżach pól, odłogach oraz terenach przeznaczonych pod zabudowę. Są wszędzie tam, gdzie pojawiają się osty i łopiany. W tym czasie pokarmu poszukują, skupione w stadach z innymi ziarnojadami, jak dzwońce, zięby, wróble czy makolągwy.

Biotop

Szczygły zamieszkują niemal całą umiarkowaną strefę Europy i Azji, aż po Himalaje i Bajkał. W Polsce są ptaszkami pospolitymi. Chętnie zasiedlają pola uprawne w sąsiedztwie sadów i niezbyt zwartych, widnych lasów. Na szczęście ani w głowie im przenoszenie się do ciepłych krajów na zimowisko, dlatego ich liczne stadka łatwo teraz obserwować na tle już niebawem zaśnieżonej i bezlistnej roślinności.

Misternie uwite gniazdo

Gniazda szczygłów należą do najpiękniejszych ptasich gniazd, jakie można zaobserwować. Można je znaleźć w wysokich tujach, gęstych i wysokich jałowcach, a także w koronach starych kasztanowców lub akacji. Są one misternie uwite z gałązek, mchu, siana, kawałków roślin i podobnych elementów. Zawsze są doskonale ukryte przed niepowołanym wzrokiem i zabezpieczone przed odkryciem przez drapieżniki. 

Życie układa się parami

Od maja do lipca szczygły wyprowadzają na ogół dwa lęgi. Pełne zniesienie składa się z 4-6 jaj. Co ciekawe, ptaki te zakładają monogamiczne związki. Wysiadywaniem jaj zajmuje się samiczka, trwa to od 11 do 14 dni. W tym czasie samiec nie tylko dokarmia partnerkę, ale też nierzadko śpiewa przy gnieździe. Po wykluciu, samiczka jeszcze przez kilka dni ogrzewa maluchy. Młode szczygły są lotne po 13-18 dniach od wyklucia. Od późnego lata łączą się rodzinami w stada.

Szczygły co roku budują nowe gniazdo, więc po zakończeniu lęgu można takie upatrzone gniazdo nawet zabrać na pamiątkę. I nie jest to głupi pomysł, bo dzięki temu tworzymy szczygłom atrakcyjne miejsce na budowę gniazd w kolejnym sezonie.

Długowieczność

Choć śmiertelność wśród tych pięknych ptaków jest olbrzymia, bo wynosi 40-50%. Okazuje się że obrączkowane szczygły dożywały nawet 12 lat, a w niewoli 15-19 lat. Długowieczność zadziwia tym bardziej, gdy uświadomimy sobie, ile niebezpieczeństw czyha na te pięknie ubarwione ptaszki. 

Pokłady energii

Do długowieczności można dodać jeszcze jedną ważną cechę, a mianowicie kondycję. Ptaki te mają zadziwiająco duże pokłady energii. Jak podaje literatura, w ciągu doby pewien dorosły osobnik zaobrączkowany na Majorce, następnego dnia został schwytany w Algierii. Pokonał dystans około 300 kilometrów i to przez morze. Jak to możliwe, że w takim małym ciałku znalazło się tyle siły by sprostać takiemu zadaniu? 

Szczygieł Fabritiusa

Niestety szczygły od stuleci były cenionymi ptakami klatkowym, trzymanymi ze względu na śpiew, piękne ubarwienie i wesołe usposobienie. Krzyżowano je z kanarkami i innymi łuszczakami. I tu znowu nasuwa się malarstwo, tym razem Carela Fabritiusa „Szczygieł”, na którym widać zniewolonego szczygła. W XVII wieku szczygły należały do popularnych zwierząt, ze względu na możliwość nauczenia ich sztuczki zaczerpnięcia wody małym wiaderkiem, ale też z uwagi na śpiew i ubarwienie.

Monika Miniewska Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu realizuje na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj