KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • ODR Bratoszewice
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

WYSZUKIWARKA

Nosemoza pszczół - choroba zaraźliwa pszczół dorosłych

Opublikowano 03.02.2019 r.
Nosemoza to potoczna nazwa choroby sporowcowej. Jest ona zaraźliwą chorobą pszczół dorosłych, często notowaną w pasiekach na terenie całego kraju. Powoduje znaczne straty ekonomiczne, co wiąże się z obniżeniem produkcyjności rodzin pszczelich, ale przede wszystkim z rosnącą liczbą ginących rodzin, szczególnie jesienią lub w czasie zimowli. W zaatakowanych rodzinach często pozostają nieliczne pszczoły, a objawy przypominają masowe ginięcie pszczół miodnych. 

Nosemozę wywołują dwa gatunki sporowców: Nosema apis i Nosema cerance, zaliczane obecnie do grzybów, ale sposób ich rozmnażania jest typowy dla pasożytów wewnątrzustrojowych. Nowy sporowiec, pochodzący od pszczół azjatyckich, spowodował, że mamy do czynienia z dwiema chorobami pszczół dorosłych, różniącymi się objawami. N. ceranae jest szeroko rozpowszechniony w rodzinach pszczelich na całym świecie. W Polsce nosemoza pszczół jest powodowana w ok. 90% przez N. ceranae. 

O różnej wrażliwości na temperaturę

Gatunki N. apis i N. ceranae wykazują zarówno podobieństwa, jak i różnice. Zarodniki N. apis mają 4-6 µm długości, 2-4 µm szerokości, kształt regularny, zaokrąglone końce. Natomiast zarodniki N. ceranae mają 3,3-5,5 µm długości, 2,3-3,0 µm szerokości, kształt mniej regularny, są smuklejsze, o zwężonych końcach. Mają też różną wrażliwość na temperaturę.

N. ceranae jest gatunkiem odpornym na wysoką, a wrażliwym na niską temperaturę. Po 6 godzinach w 60oC - około 90% spor pozostaje żywotnych. Po tygodniu w warunkach chłodniczych znaczna ich część traci żywotność, natomiast po tygodniu zamrażania do minus 18oC - większość. Z kolei N. apis jest gatunkiem odpornym na niską temperaturę, a wrażliwym na wysoką. Po 15 minutach w 60oC wszystkie spory ulegają zniszczeniu. Natomiast po tygodniu zamrażania większość spor jest zdolna do zakażenia.

Jak dochodzi do zakażenia?

Źródła i drogi zakażenia są jednakowe dla obydwu gatunków. Kał wydalany przez chore pszczoły, zawierający spory, powoduje zanieczyszczenie środowiska ulowego (zapasów pokarmu, plastrów, wnętrza ula i jego wyposażenia) i zewnętrznego. Pszczoły zarażają się drogą pokarmową, bezpośrednio pobierając pokarm zanieczyszczony sporami, przekazując go sobie wzajemnie (tzw. trofalaksja), a także w czasie wykonywania prac powodujących zanieczyszczenie aparatu gębowego.


Spory obydwu gatunków kiełkują i namnażają się w komórkach nabłonka jelita środkowego. Cykl rozwojowy zależy od temperatury i wielkości dawki zakażającej. Średniopotomne spory pojawiają się po 4-6 dniach. Optymalna temperatura dla obydwu gatunków mieści się w zakresie 30-35oC. W przypadku w pełni rozwiniętego zakażenia liczba spor w przewodzie pokarmowym chorych pszczół dotyczy obydwu gatunków i może wynosić od kilkudziesięciu do kilkuset milionów. 

Stan głodu, zaburzona orientacja, spadek odporności

Chorobotwórcze oddziaływanie na zakażone pszczoły obejmuje zmiany w obrębie przewodu pokarmowego. Następuje rozpad, obumarcie i złuszczenie wydzielniczych i regeneracyjnych komórek nabłonka jelita środkowego, w których pasożyt się namnaża. Dochodzi do obniżenia lub zaniku wydzielania enzymów trawiennych oraz upośledzenia lub zahamowania trawienia i wchłaniania pokarmu. Stan głodu prowadzi do stresu energetycznego, który jest większy przy N. ceranae. 

Nosemoza zaburza funkcjonowanie również innych struktur i organów wewnętrznych. Powoduje zmiany składu hemolimfy, degenerację gruczołów gardzielowych, degenerację i zanik ciała tłuszczowego, wzrost wydzielania hormonu juwenilnego oraz degenerację jajników u chorych matek. Ma miejsce również zwiększone pobieranie pokarmu, skrócenie okresu i ilości wydzielania mleczka przez gruczoły gardzielowe robotnic, szybsze dojrzewanie behawioralne (wcześniejsze podejmowanie funkcji strażniczek, zbieraczek), a także skrócenie długości życia. 


Zakażenie gatunkiem N. ceranae powoduje dodatkowo zaburzenia w procesach uczenia się (zaburzona orientacja w terenie) oraz hamowanie mechanizmów immunologicznych, czyli brak reakcji układu odpornościowego (zahamowanie produkcji substancji antybakteryjnych). 

Objawy kliniczne choroby

Wpływ zakażenia na rodzinę pszczelą zależy od udziału zakażonych robotnic w rodzinie. Wraz ze wzrostem liczby zakażonych pszczół mogą pojawić się objawy kliniczne choroby. Należą do nich:

  • słaba siła rodzin wiosną,
  • biegunka (występuje przy zakażeniu wywołanym przez N. apis),
  • zahamowany rozwój rodzin w sezonie i obniżona produkcyjność,
  • obecność pełzających pszczół przed ulem (nie zawsze),
  • wymiana matek w rodzinach, w których doszło do ich zakażenia,
  • zwiększona śmiertelność pszczół podczas zimowania (duży osyp),
  • gwałtowny spadek populacji pszczół, prowadzący do zagłady rodzin (przy zakażeniu N. ceranae). 

Zakażenie pszczół N. apis sprzyja rozwojowi infekcji wirusowych i bakteryjnych na skutek tłumienia odpowiedzi ze strony układu immunologicznego (obniżenie odporności komórkowej i humoralnej), powoduje wzrost wrażliwości pszczół na pestycydy.
Nosemoza spowodowana przez N. apis ma zazwyczaj przebieg przewlekły. Charakteryzuje się sezonowym nasileniem w okresie zimowania rodzin. Nosemoza wywołana przez N. ceranae może mieć przebieg gwałtowny, kończący się osypaniem rodzin. 

Dezynfekcja fizyczna i chemiczna

Podstawowym działaniem przy zwalczaniu infekcji Nosema sp. jest likwidowanie źródeł zakażenia, czyli niszczenie spor poprzez czyszczenie i dezynfekcję sprzętu pasiecznego i dezynfekcję plastrów. Dezynfekcja fizyczna obejmuje między innymi wykorzystywanie promieniowania UV - wystawianie sprzętu i plastrów na działanie promieni słonecznych, usytuowanie poideł w nasłonecznionych miejscach (spory opadają na dno). Bardzo dobrym sposobem jest opalanie sprzętu. Zaleca się również przetrzymywanie plastrów w niskich temperaturach.


Dezynfekcja chemiczna obejmuje mycie (zanurzenie) w gorącym wodnym roztworze sody (węglan sodu). Można również stosować dezynfekcję oparami kwasu octowego 80% w ilości 120-200 ml/korpus z plastrami (w zależności od wielkości plastrów). Plastry bez miodu i pyłku umieszcza się w szczelnej szafie, skrzyni lub szczelnie zestawionych kondygnacjach ulowych. Nad plastrami ustawia się naczynie z parującym kwasem. Temperatura pomieszczenia, w którym prowadzona jest dezynfekcja, powinna wynosić nie mniej niż 17o C.

Zabiegi sanitarno-hodowlane

W zwalczaniu nosemozy bardzo ważną rolę odgrywają zabiegi sanitarno-hodowlane. Bardzo istotna jest wymiana plastrów. Po sezonie powinna być przeprowadzona dezynfekcja zapobiegawcza sprzętu pasiecznego i plastrów. W przypadku rodzin z objawami biegunki należy zastosować przesiedlanie rodzin i dezynfekcję bieżącą. Do zimowania przygotowujemy silne rodziny. W trakcie sezonu nie łączymy rodzin silnych ze słabymi. Staramy się zapobiegać rabunkom i błądzeniu pszczół. Bardzo ważnym zabiegiem jest okresowa wymiana matek pszczelich. 

W prawidłowo prowadzonej gospodarce pasiecznej istotną czynnością jest regularna wymiana matek pszczelich. Oznacza to, że ok. 50% matek corocznie powinno być wymienianych. Jeżeli pasieka jest eksploatowana intensywnie (gospodarka wędrowna), procent ten powinien być jeszcze wyższy. Młoda, dobrze czerwiąca matka jest w stanie zapewnić rodzinie utrzymywanie wysokiej siły, a przez to szybkiego rozwoju i osiągania wysokich wyników produkcyjnych oraz zwiększoną zdrowotność. Poprawie kondycji pszczół mogą służyć preparaty roślinne: Api Herb (wyciąg z roślin leczniczych z dodatkiem witaminy B1 i B6) oraz Nozevit (wyciąg z kory dębu). 


W podsumowaniu należy dodać, że walka z zarażeniem jest trudna i nieraz nie daje oczekiwanych efektów.

 

 

kontakt1.jpg
Małgorzata Lewandowska
Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli

Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. LODR prowadzi doradztwo rolnicze obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mające na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.Realizacja zadań uwzględnia kierunki rozwoju wyznaczone w regionalnych i lokalnych programach rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, ustalonych przez właściwe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego.

 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO