KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • ODR Bratoszewice
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Narodowy Instytut Wolności

WYSZUKIWARKA

Przygotowanie pól do siewu w zależności od uprawy

Opublikowano 28.08.2020 r.
Uprawa gleby służy utrzymaniu jej właściwej struktury, aby można było uzyskiwać zadowalające plony i korzystny efekt ekonomiczny. Spośród wielu dostępnych narzędzi i maszyn należy wybrać te, które zapewnią uzyskanie pożądanego stanu gleby przy najmniejszej liczbie przejazdów maszyn i narzędzi po polu. 
 
Szeroki dostęp do nowych konstrukcji narzędzi oraz przymus ekonomiczny sprawiają, że rolnicy starają się przeprowadzić uprawę pożniwną efektywnie, ale i najtaniej, jak to możliwe. Nie wszystkie zadania, jakie mają spełniać narzędzia do upraw pożniwnych, dają się wykonać w jednakowy sposób, np. ponowne zagęszczenie gleby stymuluje wschody nasion, a jednocześnie wpływa na rozwój chwastów rozłogowych. 

Pożniwna uprawa w suche lata

Przy kombajnowym zbiorze zbóż, uprawa ściernisk staje się jednym z najważniejszym zabiegów, decydującym o plonach i kosztach uprawy rośliny następczej. Korzystny wpływ dobrej uprawy pożniwnej widać szczególnie w latach suchych. 
Doświadczenia wykazały, że opór orki siewnej po uprawie pożniwnej wykonanej kultywatorem podorywkowym był o około 30% mniejszy niż bez uprawy ścierniska. Wyższa była też wilgotność gleby i liczba skiełkowanych chwastów. 
 
Często dzieje się tak, że uprawki pożniwne to jedyny zabieg w sezonie. Wielu rolników rozważa zaniechanie uprawy pożniwnej. 
 
Jednak nie należy z niej rezygnować, ale szukać nowych i tańszych rozwiązań, ponieważ uprawki pożniwne przyczyniają się do:
  • ograniczenia parowania wody w glebie,
  • przykrycia i wymieszania resztek pożniwnych z glebą, 
  • przyspieszenia kiełkowania nasion chwastów i osypanych nasion zbóż, 
  • stymulacji rozwoju biologicznego w glebie. 

Cel – wydajność

Dziś głównym celem stawianym maszynom do uprawy pożniwnej jest ich wysoka wydajność. Wiąże się to z dużą szerokością i prędkością roboczą. Uprawa pożniwna tradycyjnie wykonywana pługami podorywkowymi lub zwykłymi, jest mało wydajna i energochłonna. Poza tym pługi układają resztki pożniwne w glebie warstwowo, a to zwalnia tempo ich rozkładu. Dodatkowo uwalniają początkowo duże ilości związków fenolowych, które ujemnie wpływają na wschody i rozwój roślin następczych.

Agregat zamiast pługa

Funkcję pługów w uprawie pożniwnej przejęły agregaty złożone z kultywatora ciężkiego z łapami rozmieszczonymi najczęściej na dwóch belkach, z talerzami wyrównującymi i wałem prętowym. W normalnych warunkach glebowych umożliwiają one uprawę na głębokości większej niż 10 cm, podczas której następuje równomierne wymieszanie z glebą resztek pożniwnych, pokruszenie, wyrównanie i wtórne zagęszczenie gleby. Ponadto pozostawiają części resztek ścierni i słomy na powierzchni gleby, w formie mulczu, co zmniejsza erozję i poprawia wsiąkalność wody opadowej. Są wydajne i zużywają mniej paliwa na jednostkę powierzchni niż pługi. 

Brona talerzowa

Innym narzędziem stosowanym często w uprawie pożniwnej bezorkowej jest brona talerzowa. Współczesne brony talerzowe pozbawione są takich wad, jak niekontrolowana głębokość uprawy, płytka praca na twardej glebie i brak narzędzi współpracujących. Z reguły są to brony przyczepiane z wałami talerzowymi symetrycznymi w układzie X lub V, o jednostkowym nacisku talerza powyżej 800 N i zamontowanym z tyłu wałem zagęszczającym prętowym lub tarczowym. Do uprawy pożniwnej można również wykorzystać spulchniacze obrotowe lub agregaty z aktywnymi zespołami roboczymi. 

Razem z poplonami

Ze względów agrotechnicznych, organizacyjnych i ekonomicznych, pożniwną uprawę ściernisk łączy się z wysiewem poplonów. Uprawa poplonów podnosi żyzność gleby i oddziaływuje na nią w wieloraki sposób: 
  • wpływa na zmniejszenie zachwaszczenia pól, 
  • działa fitosanitarnie, ograniczając rozwój chorób,
  • zatrzymuje azot i inne składniki pokarmowe,
  • poprawia strukturę i pogłębia profil glebowy,
  • ochrania glebę przed erozją.

Przygotowanie pól do siewu w zależności od uprawy

Pług jest tradycyjnym narzędziem, nie oznacza to jednak, że nie jest on udoskonalany. Współczesny pług wyposażony jest w lemiesze, które umożliwiają wykonanie orki na różną głębokość, zapewniając jednocześnie niemal całkowite przykrycie słomy glebą. Regulację nastaw roboczych wykonuje się z kabiny traktorzysty, co zwiększa wydajność pracy. Obecnie na rynku są dostępne również automatyczne pługi współpracujące z systemem GPS, przeznaczone do orki on-land oraz specjalistyczne pługi do płytkiej orki.
 

Problem podeszwy

Typowym problemem pojawiającym się przy stosowaniu orki jest podeszwa płużna, czyli warstwa nadmiernie zagęszczonej gleby, znajdująca się bezpośrednio poniżej głębokości, na jaką wykonuje się orkę. Z tego powodu należy co roku zmieniać głębokość pracy pługa. Przyorywanie dużych ilości słomy może doprowadzić do powstania warstwy słomiastej na dnie bruzdy. Można temu przeciwdziałać, stosując wcześniejszą uprawę.

Tworzenie podłoża do siewu i siew

 
Gleba lekka po wykonaniu orki wymaga jedynie pewnego wyrównania i lekkiego zagęszczenia w celu uzyskania optymalnych warunków do siewu. Stosując agregaty uprawowo-siewne, pozostałe uprawki można ograniczyć do jednej lub dwóch, a nawet zupełnie z nich zrezygnować.
 
Na glebach gliniastych, wierzchnia warstwa gleby po wykonanej orce wymaga więcej zabiegów doprawiających w celu przygotowania jej do siewu nasion. Dawniej w tym celu stosowano kultywatory, wały i włóki. Obecnie powszechnie stosujemy maszyny wyposażone w talerze uprawowe (np. agregat), w połączeniu z kultywatorami, w celu zmniejszenia liczby przejazdów roboczych. Agregaty uprawowo-siewne mają mniejsze wymagania dotyczące przygotowanie pola do siewu, niż tradycyjne siewniki.
 
W regionach chłodnych takich, w których gleba zimą zamarza, przygotowanie wiosną podłoża do siewu na glebach gliniastych jest znacznie łatwiejsze, porównywalne do przygotowania na glebach lżejszych.

Wady orki

Systemy orkowe są mało przydatne w warunkach suchych, ponieważ gleba podczas wykonywania orki traci stosunkowo dużo wody. Zjawisko to może doprowadzić do osłabienia wschodów, jeżeli po siewie nie wystąpią opady deszczu.
 
Na polach uprawianych orkowo, obfite opady deszczu występujące po siewie nasion mogą spowodować różne problemy. W niektórych warunkach glebowych, na pozbawionej słomy powierzchni gleby wytwarza się skorupa glebowa. Ulewny deszcz lub silny wiatr mogą nasilać zjawisko erozji. Intensywna uprawa prowadzi do zmniejszenia liczebności dżdżownic.

Ekonomia i czas

Ograniczenie stosowania orki wynika przede wszystkim z przyczyn ekonomicznych. Wyjątkiem są regiony, w których czynnikami o decydującym znaczeniu są zaskorupienie gleby, susza lub erozja, Wprawdzie pług nie jest najdroższym elementem wyposażenia, ale jego niewielka wydajność sprawia, że koszt uprawy hektara jest wysoki. Problemy stwarza również czas potrzebnego do wykonania uprawy. Jest to szczególnie ważne w dużych gospodarstwach oraz przy uprawach jesiennych.

Uprawa bezpłużna

Uprawę bezpłużną nazywa się zwykle uproszczoną lub zredukowaną. Nie zawsze określenie to jest całkowicie słuszne, chociaż dość dobrze oddaje cele uwzględniane przy tworzeniu takich systemów. Chodzi bowiem o to, aby zmniejszyć liczbę zabiegów uprawowych, w porównaniu do systemów orkowych.

Uprawa bezorkowa na znaczną głębokość

Głęboką uprawę za pomocą kultywatora często stosuje się na glebach lekkich wymagających spulchnienia, szczególnie:
jeżeli należy wymieszać z glebą duże ilości resztek pożniwnych, przed siewem roślin wrażliwych na zagęszczenie gleby, takich jak roślin oleiste, groch, burak cukrowy, aby zlikwidować koleiny i zmniejszyć nadmierne zagęszczenie gleby.
 
Wykonanie uprawy gleby w jednym lub dwóch przejazdach można wykorzystać wszechstronny agregat wyposażony w sztywne zęby uprawowe, stosowany często w połączeniu z agregatem zaopatrzonym w talerze uprawowe.
 
Głęboka uprawa gleb ciężkich może powodować powstawanie na powierzchni pola większych zbryleń niż ma to miejsce przy uprawie gleb lekkich. W takiej sytuacji może zachodzić konieczność wykonania kilku przejazdów roboczych.
 
Gdy bezorkową uprawę wykonuje się na taką samą głębokość, na jaką wykonano tradycyjną orkę (10-15 cm lub głębiej), koszt i ilość zużytego na hektar paliwa są stosunkowo wysokie i często dorównują kosztom uprawy orkowej. 
 
Zobacz też:

Wydajność

Najważniejszym argumentem przemawiającym za stosowaniem głębokiej uprawy bezpłużnaj jest wydajność, znacznie większa niż osiągana przy uprawie orkowej. Pozostająca na powierzchni gleby słoma minimalizuje ryzyko wystąpienia erozji oraz zaskorupienia gleby, co jest kolejną pozytywną cechą uprawy bezorkowej.

Skutki uprawy bezorkowej

Stałe stosowanie systemu płytkiej uprawy bezorkowej może zapoczątkować powstanie nadmiernie zagęszczonej warstwy gleby, podobnej do podeszwy płużnej. Z tego powodu w większości systemów uprawy bezpłużnej stosuje się naprzemiennie uprawę płytką i głęboką. Uprawę na większą głębokość stosujemy w takiej sytuacji przed siewem roślin wrażliwych na zagęszczenie gleby, takich jak rośliny oleiste, groch czy buraki cukrowe. Gleby lekkie często mają mniej trwałą strukturę od gleb gliniastych. Z tego powodu wymagają głębszej uprawy w celu utrzymania wysokich plonów.

Zlikwidować samosiewy

Możliwość przenoszenia chorób za pośrednictwem słomy to czynnik, który należy brać pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o wprowadzeniu uprawy bezorkowej. Uważa się, że o powodzeniu uprawy bezorkowej w znacznym stopniu decyduje odpowiedni płodozmian.
 
W uprawach bezorkowych problem stanowią również samosiewy. W optymalnych warunkach można je zlikwidować poprzez zabiegi mechaniczne, jeżeli natomiast występują warunki wilgotne, konieczne jest zastosowanie herbicydów. Znaczenie płodozmianu również w tym przypadku jest zasadnicze. 
 
Problemem mogą okazać się również ślimaki szczególnie, gdy przejazdów roboczych jest niewiele i gleba nie jest dobrze rozdrobniona. Należy w takiej sytuacji stosować pułapki na ślimaki, szczególnie przy uprawie roślin wrażliwych, takich jak rzepak.

Bezorkowo, bez wody

System uprawy bezorkowej najlepiej sprawdza się w warunkach niedoboru wody natomiast, gdy jest wilgotno, może dawać gorsze wyniki spowodowane problemami z niszczeniem chwastów i samosiewów.
 
Do wykonania uprawy gleby w jednym lub dwóch przejazdach można wykorzystać wszechstronny agregat lub agregat wyposażony w sztywne zęby uprawowe, stosowany często w połączeniu z agregatem zaopatrzonym w talerze uprawowe.

Siew bezpośredni

Zadaniem siewu bezpośredniego jest bezpośrednie umieszczenie nasion w ściernisku, z wykonaniem minimalnej uprawy gleby (uprawiane jest jedynie 5-20% powierzchni gleby). Korzyści wynikające z takiego działania zależą od warunków, w jakich technologia została zastosowana.
 
W większości regionów świata woda jest czynnikiem limitującym wielkość plonów. Siew bezpośredni pozwala zachować wilgoć niezbędną do kiełkowania nasion, gdyż nie wzrusza gleby i pozostawia na powierzchni resztki pożniwne, które stanowią dobrą ochronę przed parowaniem wilgoci. Ważne są również względy ekonomiczne, szczególnie tam, gdzie woda jest czynnikiem ograniczającym wielkość plonu, głęboka upraw gleby nie jest opłacalna.
 
Pozostawienie przykrytej słomą, w większości nieuprawionej powierzchni gleby skutecznie chroni ją przed erozją wodną i wietrzną. Straty gleby i składników pokarmowych w niej zawartych mają negatywne znaczenie gospodarcze, szkodzą również środowisku naturalnemu.

Cenny czas

Rezygnując z wykonywania zabiegów uprawowych, w naturalny sposób oszczędzamy czas konieczny do przygotowania gleby i siewu nasion, ograniczamy też koszty. 
 
W dużych gospodarstwach oraz gospodarstwach położonych w północnych regionach rolniczych, w których długość okresu pomiędzy zbiorem i siewem jest niewielka, czas jest szczególnie cenny, na przykład podczas jesiennych siewów rzepaku.
 
Pominięcie uprawy gleby przed siewem może powodować problemy:
  • pozostające na powierzchni pola resztki, mogą stanowić źródło czynników chorobotwórczych dla kolejnych upraw,
  • jeżeli resztki pożniwne nie są równomiernie rozmieszczone na powierzchni pola, nie ma możliwości poprawienia tego stanu,
  • samosiewy muszą być niszczone za pomocą herbicydów,
  • może nastąpić nasilenie występowania np. ślimaków i pryszczarka pszenic znika,
  • nie można zlikwidować kolein, ani nadmiernego zagęszczenia gleby.
 

Płodozmian i ścieżki technologiczne

Najskuteczniejszym narzędziem w rozwiązywaniu problemów wynikających ze stosowania siewu bezpośredniego jest dobrze opracowany płodozmian. Stosowanie pestycydów jest jednak niezbędne np. w przypadku niszczenia ślimaków lub samosiewów.
 
Stosując ścieżki technologiczne, ograniczamy występowanie nadmiernego zagęszczenia gleby oraz tworzenia kolein. Z tego powodu wykorzystywanie ich w systemach siewu bezpośredniego ma coraz większe znaczenie.

Uprawa ultra-płytka 

Dlaczego stworzono ultra-płytką uprawę? W ostatnich latach potrzeba płytszej uprawy wzrosła z kilku powodów:
  • rosnące problemy z samosiewami rzepaku,
  • problemy z chwastami opornymi na herbicydy,
  • częstsze wykorzystanie roślin okrywowych,
  • większe problemy z omacnicą prosowianką.

Dla higieny pola

Uprawa ultra-płytka poprawia higienę pola ‒ pozostawiając czyste pole po zbiorach. Do wschodów samosiewów przyczynia się dostęp do światła. Oznacza to, że większość z nich wzejdzie odpowiednio szybko tylko, jeśli znajdują się w wierzchniej warstwie. Umieszczenie nasion zbyt głęboko często powoduje ich uśpienie. Może to trwać latami. Na przykład rzepak może kiełkować po 20 latach w glebie. Do tego czasu będą one przeszkadzały w każdej kolejnej uprawie, obniżając potencjał plonów. Wiele chwastów, jak np. wyczyniec polny jest odpornych na herbicydy.
 
Uprawa ultra-płytka poprawia wyniki przy niższych kosztach. Mniej przerzuconej gleby oznacza mniej zużytego oleju napędowego. Praca zgodnie z biologią roślin umożliwia obniżenie kosztów na środki chemiczne, a także poprawi higienę pól. Dodatkowo lepsze rozdrobnienie resztek pożniwnych przyspiesza ich mineralizację.

 

 

kontakt1.jpg
Mirosław Filewski
Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu

Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu realizuje na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.

 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO