Powtórka z uprawy rzepaku ozimego

W Polsce uprawia się rzepak na 900 tys. ha. Rzepak to gatunek europejsko-afrykański, a jego wrażliwość na mrozy przemawia za pochodzeniem śródziemnomorskim. Potentaci produkcji rzepaku to Chiny, Unia Europejska, Indie, Kanada. W Polsce średni plon wynosi 2,7 t/ha. Rzepak jary uprawia się na większą skalę tylko po ostrych zimach. Plonuje on zwykle o 25–40% gorzej niż ozimy. Rzepak jary jest szczególnie wrażliwy na okresowe susze i szkodniki, stąd zmienność jego plonowania jest większa niż ozimego. Współczynnik zmienności plonów nasion dla ozimego wynosi ok. 27,8%. 

Rzepak ozimy uprawia się na kompleksach gleby: pszennym bardzo dobrym, żytnim bardzo dobrym, pszennym dobrym, żytnim dobrym, pszennym górskim. Rzepak jary z kolei na kompleksach pszennym bardzo dobrym, żytnim bardzo dobrym, pszennym dobrym i pszennym górskim. 

Wybór stanowiska - rzepak ozimy

Przy wyborze stanowiska pod rzepak należy się kierować: właściwościami gleby, kulturą gleby, przygotowaniem roli do wysiewu nasion. Czynniki kształtujące wartość stanowiska: rodzaj przed-przedplonu i przedplonu, zasobność gleby w przyswajalne składniki pokarmowe i wodę, stan fitosanitarny gleby, jakość i stan kultury gleby, rodzaj i sposób wykonania zabiegów uprawnych, przebieg warunków pogodowych. Najlepszymi przedplonami są: wczesne i średniowczesne odmiany grochu, jare mieszanki zbierane na zielonkę, wczesne ziemniaki uprawiane na oborniku, motylkowate wieloletnie zaorane po pierwszym pokosie. Rzepak ozimy spełnia zazwyczaj rolę rośliny „łamiącej” (długie następstwo zbóż po sobie; będąc przy tym bardzo dobrym przedplonem dla jęczmienia ozimego i pszenicy ozimej). Rzepak jest względnie tolerancyjny na uprawę w monokulturze, ale nie należy go uprawiać nawet przez dwa kolejne lata na tym samym polu. Uprawa rzepaku po sobie lub zbyt częste wracanie z jego uprawą może powodować spadek plonu. Na stanowiskach po ozimych i jarych zbożach jednym z wariantów uprawy roli pod rzepak jest podorywka 6–8 cm z bronowaniem (4–5 tygodni do siewu), po skiełkowaniu osypanych nasion chwastów orka siewna 20–25 cm z bronowaniem (2–3 tygodnie przed siewem rzepaku). 

Rzepak wymaga dużej ilości wilgotności względnej powietrza – optimum opadów w roku kształtuje się w granicach 600–700 mm. Dobre uwilgotnienie w fazie kiełkowania i wschodów decyduje o równomiernym rozwoju roślin w jesieni. Aby rozpocząć kiełkowanie rzepak potrzebuje 48–52% wody w stosunku do masy nasiona, jednak z powodu małej siły ssącej nasion zawartość wody w glebie powinna wynosić co najmniej 32–35% p.p.w. Rzepak ozimy w okresie od wschodów do zahamowania wegetacji przed zimą jest niewrażliwy lub mało wrażliwy na niedobory wody w glebie. Okresy krytyczne zapotrzebowania w wodę to kwitnienie i dojrzewanie. 

Termin siewu

Termin siewu rzepaku ozimego np. w województwie kujawsko-pomorskim przypada do 20 sierpnia. Jeśli spodziewany termin wschodów przypada na: 12 tygodni przed końcem okresu wegetacyjnego, to należy wysiać ok. 2–2,5 kg nasion (obsada 30–50 roślin/m2); jeśli opóźniamy termin siewu, ilość nasion należy proporcjonalnie zwiększyć w celu zachowania optymalnej obsady roślin.

Po 3–4 tygodniach od wschodów należy przeprowadzić lustrację plantacji. Jesienią nie dajemy azotu, chyba że rośliny mogą mieć w środowisku niedobór tego składnika, jeśli są szkodniki lub gdy rzepak do końca września nie wytworzy 1–4 liści. Plon rzepaku tworzy się jesienią. Opóźnienie terminu wpływa na to, że tworzy się mniej bujna rozeta i mniej rozwinięty system korzeniowy, w okresie rozwoju jesiennego zawiązują się pąki kwiatostanowe (liczba liści w rozecie – liczba pędów kwiatostanowych); 1 liść – 1 pęd boczny, liczba pędów bocznych 6–16. Jako optymalną liczbę należy przyjąć 8–12 pędów, pożądane jest 400 do 450 pędów/m2 (łącznie z pędem głównym). Przy późnym siewie rzepaku roślina ma kilka liści (4–6) i tym samym mniejszą liczbę pędów bocznych na roślinach. W takim przypadku jedyną możliwością uzyskania odpowiedniej liczby pędów na m2 jest zwiększenie ilości wysiewu. Jednak słabszy rozwój korzeni mający zazwyczaj znaczenie przy opóźnionym siewie prowadzi zawsze do obniżenia plonu. 

Pobieranie przez rzepak ozimy z jednostką plonu (1 t nasion i towarzyszący plon słomy 1:2,5) składników mineralnych wynosi w kg: N – 71, P2O5 – 21, K2O – 92, CaO – 54, MgO – 23, SO3 – 62. Średni plon rzepaku ozimego 3,05 t. Pobieranie mikroskładników z 1 t nasion i towarzyszącym plonem słomy 1:2,5 B – 65, Cu – 17, Mn – 180, Mo – 1,8, Zn – 90 dolistnie. 
Niedobór składników pokarmowych powoduje następujące skutki. Niedobór azotu: gorsze kwiatostany, mniej rozgałęzień, powolna regeneracja, cienkie łodygi, gorsza obsada łuszczyn, zmniejszona asymilacja, zwiększona podatność na choroby i szkodniki, opadanie łuszczyn, zasychanie nasion. 

Nawożenie azotem (N): wiosną pierwszą dawkę N podaje się z początkiem wegetacji: jedna dawka wynosi ok. 60%, tj. 60–100 kg N; drugą dawkę wysiewa się na początku wytwarzania łodygi lub na krótko przedtem. Termin ten przypada z reguły 3–4 tyg. po pierwszej dawce. Na ogół potrzeba wówczas ponownie ok. 80–100 kg N. Cała ilość N powinna być uzależniona od produkcyjności odmiany i stanowiska oraz dodatkowych zdolności stanowiska do dostarczania N. W okresie intensywnego wzrostu wydłużeniowego łanu rzepak pobiera dziennie 6 kg N/ha (śr. 3,5–4), w ciągu 30–35 dni przed kwitnieniem zostanie pobrane ok. 100–120 kg, a do końca kwitnienia dalsze 60–80 kg. 

Możemy ograniczyć nawożenie pod roślinę następczą uwzględniając składniki pozostawione w glebie: 50% N, 90% K, 90%Ca, 80% Mg. 

Najczęściej występujące szkodniki: 
- słodyszek – zwarty luźny kwiatostan (faza pąka – obserwować do południa); 
- chowacz brukwiaczek – początek i koniec III; 
- chowacz czterozębny – przełom III/IV; 
- chowacz podobnik – przełom IV/V; 
- pryszczarek kapustnik – po przekwitnięciu pierwszych kwiatów; 
- mszyca kapuścianka – od początku rozwoju łuszczyn. 

Choroby rzepaku to: sucha zgnilizna kapustnych, wertycylioza rzepaku, cylindrosporioza, zgnilizna twardzikowe, szara pleśń, czerń krzyżowych. 

Przy ocenie łanu jesienią należy zwrócić uwagę na: obsada 80–120 roślin/m2, rozeta zwarta: 2–3 liści – stan zły, 3–4 – słaby, 5–6 – dostateczny, 6–7 – dobry, 8–10 – bardzo dobry, wzniesienie pąka wierzchołkowego ponad 3–4 cm, szyjka korzeniowa gruba. Wiosną: 50 roślin/m2 – stan bardzo dobry, 40 – dobry, 20–35 – zły (jeżeli rośliny są dobrze rozwinięte i równomiernie rozmieszczone wówczas można plantację pozostawić), <20 roślin/m2 – zaorać. 

Pożądane parametry w rozwoju roślin to ilość roślin na 1 m2: 40–80; ilość łuszczyn na roślinie: 160–190; ilość pędów na roślinie: 6–16; łuszczyny na pędzie głównym: 40–70 (rozgałęzienia górne 25–40; dolne 15–20); liczba nasion w łuszczynie: 18–25; MTN: 4,7–5,5g. 

Janusz Wiśniewski Artykuł opracowany we współpracy z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Minikowie   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj