KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • ODR Bratoszewice
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

WYSZUKIWARKA

Noc świętojańska, czyli powitanie lata w tradycji ludowej

Opublikowano 23.06.2023 r.
Taka noc zdarza się tylko raz w roku. Mowa o nocy świętojańskiej, która od dawna jest czasem zabaw i świętowania nadejścia lata. Wiąże się z nią wiele zwyczajów, które ukształtowały się w tradycji ludowej. Niektóre z nich przetrwały nawet do dziś.

noc świętojańska

U progu lata odprawiano dawniej prastare święta ku czci słońca i miłości. Dostosowane zostały później do chrześcijańskiego święta św. Jana. Kościół jednak nigdy nie zaaprobował tych zwyczajów, uznając je za pogańskie.

W niektórych częściach kraju uroczystości nocy świętojańskiej obchodzone w nocy z 23 na 24 czerwca nazywano sobótką. W innych nosiły nazwę Noc Kupały lub palinocka.

W tzw. Noc Sobótkową urządzano święto ludowe przy ognisku. Mikołaj Rej tak pisał o tym zwyczaju:

Dzień św. Jana bylicą się opasywać i całą noc koło ognia skakać – toć też niemałe uczynki miłosierne. A tam największe czary, błędy na ten czas się dzieją.

Jak widać, nasz poeta renesansowy nie wykazał zrozumienia dla tych ludowych zabaw. Przeciwko nocy świętojańskiej organizowano nawet krucjaty. Przodowali jezuici.

Ognie sobótkowe i żywioł wody

wianki w noc świętojańską

Mimo wszystko, sobótki były zawsze bardzo popularne. Po zmroku na wzgórzach i pagórkach rozpalano ogniska, ludzie śpiewali, bawili się wspólnie i tańczyli. Chłopcy przeskakiwali przez ogień, zażywali kąpieli w stawach i rzekach. Młode dziewczęta z ziół i kwiatów przygotowywały wianki, które później wrzucały do wody. Często w środku takiego wianka umieszczano świecę. Świecące ozdoby na wodzie, w porze nocnej, robiły niesamowite wrażenie. Młodzieńcy czekali wówczas w łodziach i wyławiali je – wyłowienie wianka wróżyło szybkie małżeństwo. Zwyczaj ten znany jest do dziś. Na wielu wsiach, a nawet w miastach, nad brzegami rzek, organizowane są symboliczne „wianki”. Noc świętojańska łączyła ze sobą dwa oczyszczające żywioły — wodę i ogień. Dlatego też uznawano ją za tak wyjątkową. Święty Jan Chrzciciel uważany był za patrona wody. Istniało bowiem powszechne przekonanie, że dopiero od dnia św. Jana można zażywać kąpieli w rzekach. Bo jak głosi powiedzenie: „Nie kąp się, póki św. Jan wody nie ochrzci”.

puszczanie wianków w noc  świętojańską Wianki w Krakowie

Kwiat paproci

O północy w noc kupały ludzie wyruszali w las w poszukiwaniu kwiatu paproci. Według wierzeń, umożliwiał on dostrzeżenie ukrytego przed innymi skarbu. Wiejskie dziewczyny jednak szukały kwiatu paproci nie dla bogactwa, ale dla znalezienia dobrego męża.

Obrzędy nocy świętojańskiej przetrwały w naszej tradycji ludowej do dziś. W wielu polskich miejscowościach organizowane są obchody nawiązujące do tych dawnych rytuałów, np. popularne Krakowskie Wianki.

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO