Wszystko, co musisz wiedzieć o uprawie lucerny

Najlepszą rośliną ochronną dla lucerny jest jęczmień jary przeznaczony na ziarno. Dobrą rośliną ochronną jest również owies zbierany na zielonkę. Norma wysiewu zbóż musi być wtedy zmniejszona ‒ jęczmienia na ziarno do 120 kg, a owsa na zielonkę do 160 kg na 1 hektar. Wsiewkę lucerny w zboże wykonujemy dodatkowym przejściem siewnika w poprzek rzędów, bezpośrednio po siewie rośliny ochronnej. Zalecana głębokość siewu to 1-2 cm, rozstawa rzędów w siewie czystym ‒ 10-15 cm, a w roślinę ochronną ‒ 15-20 cm.  

Norma wysiewu lucerny zależy od warunków i wynosi od 10 do 20 kg na 1 ha. W korzystnych warunkach, w siewie czystym, wiosną może wystarczyć 10-12 kg na 1 ha dobrych nasion. W przypadku siania w roślinę ochronną w mniej korzystnych warunkach, należy wysiewać co najmniej 16, a nawet 20 kg nasion 
na 1 ha.  

Letni siew i szczepionka bakteryjna

Możliwy jest też siew letni lucerny, lecz braki wody w tym terminie mogą utrudnić wschody nasion, a ponadto opóźnienie siewu poza lipiec, może powodować w naszych warunkach wypadnięcia młodych roślin lucerny zimą. Nasiona użyte do siewu o sprawdzonej sile kiełkowania, czystości i wilgotności, muszą pochodzić z wiadomego źródła. To jedyny sposób, aby uzyskać odpowiednie wschody i ustrzec się przed kanianką i uciążliwymi chwastami. Konieczne jest zaprawianie nasion jedną z zalecanych zapraw przeciw zgorzeli siewek. Wskazane jest również zaprawianie nasion szczepionką bakteryjną zawierającą bakterie brodawkowe ‒ Nitraginą, bezpośrednio przed siewem. Warto też rozważyć możliwość zlecenia siewu firmie stosującej siewniki. 

Zainteresowanie uprawą lucerny na zielonkę jest coraz większe  w związku ze stałym wzrostem zapotrzebowania na wysokowydajną, wysokobiałkową paszę. Ponadto uprawa lucerny wpływa korzystnie w płodozmianie na:

• strukturę gleby,

• właściwości fizykochemiczne,

• aktywność biologiczną drobnoustrojów w glebie,

• żyzność gleby,

• przemieszczanie składników pokarmowych z dolnych do górnych warstw gleby,

• wzbogacenie gleby w substancję organiczną.  

Lucerna po drugim roku wegetacji pozostawia w resztkach pożniwnych, w 50-centymetrowej warstwie gleby około: 135 kg azotu, 45 kg potasu, 35 kg fosforu i ponad 100 kg wapnia.  

Dobry przedplon

Lucerna jest jednym z najlepszych przedplonów pod inne rośliny. Przedplon taki, przy dużym udziale zbóż w skali województwa i w poszczególnych gospodarstwach jest szczególnie cenny. Ponadto lucerna może być ważnym elementem programów ochrony środowiska, programów rolnośrodowiskowych, produkcji ekologicznej i integrowanej oraz innych programów wspieranych przez Unię Europejską.  

Niestety oprócz wielu zalet, lucerna ma bardzo duże wymagania klimatyczne, glebowe i technologiczne, które ograniczają możliwość jej uprawy w niektórych województwach. Kwaśne gleby, często występujące mroźne zimy, nieodpowiedni poziom wody gruntowej, niska kultura wielu gleb powodują, że uprawa lucerny w czystym siewie jest obarczona dużym ryzykiem.  

W naszych warunkach znaczenie gospodarcze ma lucerna siewna i lucerna mieszańcowa w uprawie na zielonkę, przy czym lucerna mieszańcowa cechuje się lepszą zimotrwałością, lepszą wytrzymałością na okresowe posuchy i mniejszymi wymaganiami glebowymi i uprawowymi. Odmiany krajowe lucerny mieszańcowej stosunkowo dobrze zimują i plonują, przy mniej intensywnej technologii produkcji, lecz ich dostępność na rynku nasion jest ograniczona.

Wymagania klimatyczne  

Lucerna jest rośliną ciepłolubną, długiego dnia. Normalny wzrost lucerny następuje przy temperaturze 20 °C, 
a wyższa temperatura i dostatek wody bardzo poprawiają plonowanie, poprzez szybsze przyrosty i wcześniejsze kwitnienie. Mrozy wynoszące około minus 25 °C bez okrywy śnieżnej, uszkadzają rośliny, a wiatry przy bezśnieżnej zimie są przyczyną wysmalania. Groźne dla lucerny są również wiosenne przymrozki, występujące już po ruszeniu wegetacji, po pierwszych dniach ocieplenia.

Wymagania glebowe  

Najlepsze do uprawy lucerny są gleby o głębokiej warstwie ornej, średnio zwięzłe, zasobne w składniki pokarmowe o uregulowanych stosunkach wodnych i powietrznych z kompleksów pszennych, żytniego bardzo dobrego i dobrego ‒ klasy bonitacyjne I-III. Optymalnym odczynem gleby jest pH od 6,5 do 7,0. Nie należy uprawiać lucerny na glebach kwaśnych, torfowych, piaszczystych lub bardzo zwięzłych, a także o wysokim poziomie wód gruntowych lub źle wykonanej melioracji. Na polach, gdzie łatwo tworzy się skorupa lub zastoiska wodne po zimie lub po opadach deszczu, lucerna będzie łatwo wypadać.

Stanowisko w zmianowaniu  

Najlepszym przedplonem dla lucerny są okopowe nawożone obornikiem, dobrze odchwaszczone i zasobne w składniki pokarmowe. Można też uprawiać lucernę po rzepaku i zbożach, pod warunkiem wysokiej zasobności gleby w składniki pokarmowe i obojętnym odczynie gleby.  Rozpatrując przedplon, trzeba mieć szczegółową informację o herbicydach stosowanych w tych przedplonach, terminach ich stosowania i dawkach, a także znać przebieg pogody w poprzednim roku. Lucerna jest bardzo wrażliwa na pozostałości atrazyny lub symazyny stosowanej zazwyczaj w kukurydzy, w preparatach np. Azoprim 50 WP, Azotop 50 WP, a także na inne środki stosowane w przedplonach, zwłaszcza gdy rok poprzedzający siew lucerny był suchy. Jeśli w zbożach ozimych stosowany był np. preparat Glean 75 WG, lucernę na takim stanowisku można posiać dopiero po 2 latach. Na stosowane herbicydy należy zwrócić szczególną uwagę, siejąc lucernę po burakach i wymarzniętym rzepaku ozimym.

Przygotowanie pola 

Lato i jesień roku poprzedzającego siew lucerny należy przeznaczyć na staranne przygotowanie roli. Odchwaszczamy, wapnujemy oraz uzupełniamy zasobność gleby w fosfor i potas, według potrzeb wynikających z oceny zasobności gleby w te składniki. 

Niezbędna jest pielęgnowana podorywka po przedplonach zbożowych, a także głęboka orka zimowa po wszystkich roślinach. 

W przypadku występowania chwastów wieloletnich, np. perzu, na polu przeznaczonym pod uprawę lucerny  należy zastosować Roundup w dawce 4 l na hektar, przed żniwami na dojrzewające zboże lub 5-6 l na ściernisko. Dawkę Roundupu można zmniejszyć do 3 l, stosując tak zwane wspomagacze, w postaci np. 5 kg siarczanu amonu.  Wiosną niezbędne są uprawki spulchniające przy użyciu włóki, kultywatora, bron, wałowanie przedsiewne wałem gładkim albo doprawienie gleby agregatem uprawowym na głębokość siewu nasion tak, aby zapewnić płytkie umieszczenie nasion lucerny.

Nawożenie przedsiewne  

Lucerna ma dużą zdolność wykorzystywania składników pokarmowych z gleby, lecz dla wydania wysokich i stabilnych plonów potrzebuje wysokiego nawożenia.   

Ponieważ lucerna jest bardzo wrażliwa na zakwaszenie gleby, pierwszym zabiegiem nawozowym powinno być wapnowanie pola przeznaczonego pod jej uprawę, po wcześniejszym zbadaniu gleby. Wapno w dawkach i rodzajach zalecanych przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą, należy zastosować co najmniej pół roku przed siewem lucerny, a najlepiej pod przedplon.   

Fosfor na zapas

Nawożenie fosforem i potasem powinno wynikać z analizy zasobności gleby i zaleceń OSChR. Jesienią pod orkę przy średniej zasobności w glebie należy zastosować co najmniej 20 kg fosforu i 70 kg potasu. Jeżeli planujemy wysiewać lucernę, jako siewkę w zboże, dawkę fosforu zwiększamy o co najmniej 10 kg, a potasu o 30 kg czystego składnika na 1 ha. Fosfor nie jest wypłukiwany z gleby, dlatego można go zastosować na zapas, mnożąc zalecaną dawkę fosforu w latach pełnego użytkowania przez planowaną liczbę lat użytkowania lucerny.  Nawożenie przedsiewne lucerny azotem jest ograniczone, w siewie czystym do 20-25 kg N/ha, w przypadku wsiewki w jęczmień na ziarno do 60 kg N, a w przypadku wsiewki w owies na zielonkę do 80 kg N/ha (tabela 1).

W tym samym roku, w którym została wysiana lucerna w siewie czystym, można wykonać jedno- lub dwukrotne koszenie. W przypadku wysiania lucerny w jęczmień na ziarno, po jego zbiorze nie wykonuje się koszenia, ponieważ lucerna słabo odrasta, a plony uzyskane z takiego koszenia są niewielkie. Jedynie przy wysiewie w owies na zielonkę, od razu po jego zbiorze można wykonać jedno koszenie.

Nawożenie

Lucerna jest bardzo wrażliwa na zakwaszenie gleby. Regulacji odczynu należy dokonać jesienią, pod przedplon lub krótko po jego zbiorze. Na glebach lekkich, o małej pojemności wodnej, stosuje się wapno węglanowe, wymagające bardzo dokładnego wymieszania z glebą. Szybciej działające wapno tlenkowe zaleca się na gleby ciężkie i średnie.

Roślina ma dość wysokie wymagania pokarmowe. Jednak dzięki głębokiemu, dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu, może pobierać składniki mineralne z głębszych warstw gleby (tabela 2).

Potas podzielony

Wielkości dawek nawożenia fosforowego i potasowego zależą przede wszystkim od zasobności gleb w te składniki. Przy pełnym użytkowaniu lucerny w danym roku zaleca się aplikację całej dawki nawozów fosforowych jesienią lub wiosną. Dawki nawozów potasowych należy dzielić. Pierwszą stosuje się wczesną wiosną, tuż przed ruszeniem wegetacji. Kolejne dawki, w zależności od liczby pokosów lucerny w ciągu sezonu wegetacyjnego, przypadają na okresy –  po sprzęcie pierwszego (użytkowanie trzykośne) lub po sprzęcie drugiego (użytkowanie czterokośne) pokosu. 

W przypadku wysiewu lucerny z trawami, nawozy fosforowe aplikuje się tak, jak dla siewu czystego. Nawożenie potasowe wymaga nowych podziałów dawek na tyle, ile pokosów przewiduje rolnik w swoim gospodarstwie. Ważne, aby stosować je przed każdym odrostem. Dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi, lucerna uprawiana w siewie czystym nie wymaga nawożenia azotowego. 

Ustalając wielkości dawek składnika pod lucernę z trawami, należy oszacować wielkość oczekiwanego plonu, uwzględnić gatunek traw, udział traw w mieszance. Pierwszą dawkę, stanowiącą 40% wartości ogólnej, wysiewa się przed ruszeniem wegetacji. Pozostałą ilość, podobnie jak przy nawożeniu potasowym, trzeba dzielić na tyle części, ile pokosów przewidujemy.

Nawożenie w latach pełnego użytkowania  

W dalszych latach uprawy, lucerna potrzebuje głównie nawożenia fosforem i potasem. Zalecane dawki przy średniej zawartości tych składników w glebie wynoszą w czystym składniku ‒ około 90 kg fosforu i 140 kg potasu na 1 hektar. Dawkę potasu należy podzielić na dwie części ‒ pierwszą zastosować przed ruszeniem wegetacji a drugą po pierwszym pokosie. Nawozy stosujemy najszybciej po wykonaniu pokosu i unikamy wysiewu na mokre liście lucerny. 
W przypadku stwierdzenia niedoborów wapnia i magnezu można stosować nawożenie pogłówne wapnem (dolomitem), w dawce do 2 ton na hektar, siarczanem magnezu w dawce do 50 kg na ha. Niedobory mikroelementów można uzupełnić nawozami dolistnymi, w terminie dwóch tygodni po zbiorze pokosu.  

Głównym źródłem azotu dla lucerny jest ten dostarczany przez bakterie brodawkowe. Na ogół jego ilość pokrywa zapotrzebowanie rośliny. W niekorzystnych warunkach, rozwój bakterii brodawkowych może być zbyt słaby. Występują wtedy niedobory azotu, co objawia się jasną barwą, chlorozą i żółknięciem liści oraz słabym wzrostem roślin. W takim przypadku nawożenie azotem jest konieczne. Lucerna jest wrażliwa na niedobór boru, miedzi i molibdenu i średnio wrażliwa na niedobór manganu.

Pielęgnacja, zbiór i użytkowanie 

Lucerna jest rośliną światłolubną dlatego roślinę ochronną należy zbierać jak najwcześniej, natychmiast uprzątając słomę. W przypadku wylegnięcia rośliny ochronnej, należy ją wykosić, aby dać możliwość prawidłowego wzrostu wsiewki. Lucerna siana z rośliną ochronną w pierwszym roku daje tylko jeden pokos, tak zwaną ścierniankę, którą należy wykosić w początku kwitnienia lucerny ‒ nie wolno ściernianki wypasać.

Uwaga na szyjkę 

Lucernę należy użytkować wyłącznie kośnie na wysokość 4-6 cm powyżej szyjki korzeniowej lucerny. Do koszenia lepiej jest używać kosiarki palcowej, gdyż kosiarka rotacyjna powoduje mniejszą ilość pędów i słabsze odrastanie lucerny po pokosie. Nie wolno kosić maszynami typu Orkan. Chodzi o to, aby nie uszkadzać szyjki korzeniowej, która jest organem spichrzowym rośliny. Jesienią w szyjce korzeniowej powstają zawiązki pączków, z których wiosną wyrastają nowe pędy. Stan szyjki korzeniowej decyduje o przezimowaniu, trwałości i plonowaniu plantacji. Z tego względu zaleca się, aby zbiór co najmniej jednego pokosu w roku był opóźniony do momentu kwitnienia. Dla dobrej regeneracji szyjki jest to szczególnie ważne przy ostatnim pokosie. 

Trzy, cztery pokosy

W latach pełnego użytkowania zbieramy w naszych warunkach 3 lub 4 pokosy. Przy zbiorze trzech pokosów, lucernę kosimy w fazie początku kwitnienia. Gwarantuje to lepszą zimotrwałość plantacji, wysoki plon zielonki, lecz i słabszą jakość. Przy zbiorze czterech pokosów, pierwszy należy zebrać w fazie przed lub na początku pąkowania, drugi pokos do początku kwitnienia, pokos trzeci i czwarty po około 40 dniach odrostu ‒ w fazie przed pąkowaniem. Zielonka zbierana w ten sposób ma lepszą jakość i może być stosowana w żywieniu trzody, drobiu, bardzo wydajnych krów i młodego bydła. Intensywność odrostów poszczególnych pokosów zależy od wielu czynników. Najwyższy zbiór masy zielonej lucerny uzyskujemy zwykle w pierwszym pokosie ‒ 40-45% plonu łącznego, w drugim pokosie ‒ 25-30%, w trzecim ‒ 20-25%, a w czwartym plon jest najniższy.
W uprawie intensywnej utrzymujemy lucernę na stanowisku przez 2, 3 lata, a w uprawie tradycyjnej przez 3, 4 lata. Początkowo roślina rośnie wolno, co sprzyja rozwojowi chwastów na plantacji. Z tego względu pomocna jest uprawa w wysiewie w roślinę ochronną. Z kolei lucerna nie lubi zacienienia, przesłonięta przez rośliny ochronne może słabiej rosnąć, a rozwój jej systemu korzeniowego w glebie może zostać ograniczony.

Koniczyna w puste miejsca 

W miarę ewentualnego wypadania z łanu lucerny, w puste miejsca należy wsiewać natychmiast koniczynę lub trawy, aby nie dopuścić do rozprzestrzeniania się chwastów, które obniżają plony zielonki i jej wartość. Poprzez podsiewy możemy przedłużyć okres użytkowania plantacji. 

Najniższe straty składników występują przy zbiorze lucerny na bezpośrednie skarmianie, a najwyższe na siano. W czasie przewracania pokosów kruszą się liście lucerny, które zawierają 22-23% białka, gdy łodygi tylko 10-15%. Małe są straty przy zakiszaniu przewiędniętej zielonki w postaci bel owiniętych folią, należy jednak pamiętać, że sama lucerna trudno się zakisza i konieczny jest dodatek środków ułatwiających zakiszanie.  

Zielonka, siano, sianokiszonka

O intensywności produkcji pasz z lucerny w każdym roku decydują warunki pogodowe. Sam rolnik reguluje wysokość nawożenia mineralnego i liczbę zbieranych pokosów. Im intensywniejsze jest użytkowanie lucerny, tym krótszy jest okres wysokiej produkcyjności. W złych warunkach już po dwóch latach dalsze użytkowanie może być nieopłacalne. 
Lucernę można produkować na zielonkę, siano, sianokiszonkę, susz i koncentrat białkowo-ksantofilowy (PX). Siano i kiszonki z lucerny stosowane są jedynie w żywieniu przeżuwaczy, nie mogą być wykorzystywane w przypadku gatunków monogastrycznych, ze względu na mniejszą rolę bakterii celulolitycznych. Karmienie drobiu i świń pewną ilością paszy, zawierającej świeże części lucerny, jest możliwe jedynie latem, nie ma możliwości ich bezpiecznego stosowania zimą. Korzystnym rozwiązaniem tego problemu jest inwestycja w nowe produkty pozyskiwane z lucerny, których bogaty skład chemiczny zapewnia utrzymanie produkcji zwierzęcej na wysokim poziomie.

Produktem spełniającym wymagania paszy wysokobiałkowej jest koncentrat białkowy z lucerny. Inne jego oznaczenia to skoncentrowany ekstrakt z lucerny lub zielone białko Produkty te znajdują szerokie zastosowanie w produkcji zwierzęcej oraz w odżywianiu ludzi. 

Tabela 1. Plony suchej masy lucerny w t/ha, w zależności od sposobu siewu

Tabela 2. Orientacyjne wielkości dawek nawozów mineralnych w zależności od prognozowanego plonu zielonki z lucerny
(siew czysty, wysiew w mieszankach z trawami)

Źródło: Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i trwałych użytków zielonych. IUNG 2010.

Źródła:
E. R. Grela, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i trwałych użytków zielonych, IUNG 2010.
„Lucerna mieszańcowa i siewna” Szczegółowa uprawa roślin, t. 2
IHAR, COBORU.

Janina Iwona Turowska Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu realizuje na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj