KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • ODR Bratoszewice
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie

WYSZUKIWARKA

Metody kalkulacji w rolnictwie

Opublikowano 15.03.2018 r.
W gospodarstwie trzeba podejmować wiele różnych decyzji. Jak oceniać ich skutki? Jaki rachunek ekonomiczny zastosować? Co powinien on ujmować po stronie kosztów i przychodów? Jakie znaczenie mają umiejętności gromadzenia i weryfikacji informacji oraz doboru metod rachunku dla efektywnego zarządzania gospodarstwem rolnym? Czy te umiejętności można i warto doskonalić? Spróbujmy się nad tym zastanowić.

Przy rozwiązywaniu prostszych, jednak licznie występujących, problemów decyzyjnych w gospodarstwie można skorzystać z szeregu metod kalkulacji rolniczych. Ze względu na przydatność pokrótce przybliżymy wybrane kalkulacje.

Kalkulacje uproszczone

Na podstawie struktury zjawiska określamy skutki zmian względnych, np.:

  • Koszty produkcji brojlerów kurzych wynoszą 3,10 zł/kg, a udział pasz stanowi 80%. Ceny pasz wzrosły o 70%. O ile wzrosną koszty produkcji?
  • Udział kosztów pszenicy w cenie mąki wynosi 25%. Mąka kosztowała 1,35 zł/kg, ceny pszenicy wzrosły  o 40%. O ile z tego powodu może wzrosnąć cena mąki?
  • Udział kosztów pszenicy w cenie chleba mieszanego wynosi 15%. Chleb kosztował 3 zł/kg, ceny pszenicy wzrosły o 40%. O ile z tego powodu może wzrosnąć cena chleba?
  • Udział mięsa w kosztach produkcji pewnej wędliny wynosi 50%. Wędlina kosztowała 30 zł/kg, ceny mięsa spadły o 20%. Jak z tego powodu mogą zmienić się ceny wędliny?
  • Udział wydatków na żywność w budżecie domowym dwóch rodzin wynosił A – 60%, B – 20%. Miesięczne wydatki na 1 osobę wynosiły A – 800 zł, a B – 3000 zł. O ile wzrosną miesięczne koszty utrzymania, gdy ceny żywności wzrosną o 30%?

W przypadku pierwszego przykładu rachunek jest następujący: 3,10 zł/kg x (1,0 + 0,80 x 0,70) = 4,84 zł/kg, gdzie 0,80 i 0,70 to stosowne procenty udziału pasz w kosztach i wzrostu cen pasz zapisane w ułamku dziesiętnym. Czyli koszty produkcji wzrosną o (0,80 x 0,70 = 0,56) 56% i wyniosą (3,10 zł/kg x 1,56) = 4,84 zł/kg.

Kalkulacje różnicowe

Na podstawie różnic po stronie przychodów i kosztów oceniamy skutki porównywanej alternatywy, np.:

  • Czy zastosować dodatkowe nawożenie, zabieg ochrony roślin, dawkę pasz? 
  • Jaką kombinację nakładów zastosować, gdy mamy wiele sposobów uzyskania identycznej produkcji?
  • Jak wpłynie na dochód zastąpienie uprawy jęczmienia jarego pszenicą jarą?
  • Jak wpłynie na dochód zastąpienie bezpośredniej sprzedaży jęczmienia jego zużyciem w produkcji tuczników?
  • Czy opłacalne będzie wstawienie w samochodzie osobowym instalacji na gaz?

W przypadku pierwszego przykładu porównujemy dodatkowy koszt (to iloczyn przyrostu nakładu DN i jego ceny CN (DN x CN)) z wartością przyrostu produkcji (DY x CY). Dopóki wartość dodatkowo uzyskanej produkcji będzie wyższa od niezbędnego przyrostu kosztu na jej uzyskanie (DY x CY ≥ DN x CN), będziemy skłonni ponosić dodatkowe nakłady nawożenia, środków ochrony roślin, pasz itp. Praktyczniej jest przekształcić wzór do postaci, z której wynika, że granicę wyznacza zrównanie produktywności krańcowej (lewa strona równania – świat technologii) z odwrotnością relacji cen (prawa strona równania – świat rynku):

                     

Pokażmy to na przykładzie. Gdy cena 1 kg czystego składnika N w nawozie azotowym wynosi CN = 3,00 zł, a cena 1 kg rzepaku CY = 1,50 zł, to graniczna produktywność krańcowa wynosi CN/CY = 3,00/1,50 = 2,00 (można dokładać kolejne porcje nakładu, aż ostatnio dodany 1 kg czystego składnika DN wywoła przyrost produkcji DY co najmniej o 2,00 kg). Czyli, gdyby w tych warunkach cenowych rozważać zastosowanie dodatkowej dawki 100 kg/ha saletry amonowej 34%, to minimalny przyrost plonu powinien wynieść 68 kg/ha rzepaku (34 x 2). Warto zwrócić uwagę, że rolnik podejmując decyzję nie ma pewności ani co do plonów (ryzyko przyrodnicze powiązane z lewą stroną równania), ani co do relacji cen (ryzyko rynkowe powiązane z prawą stroną równania).

W drugim przykładzie porównujemy dodatkowy koszt zwiększanego nakładu N2 (to iloczyn przyrostu nakładu DN2 i jego ceny CN2 (DN2 x CN2) z zaoszczędzanym kosztem nakładu N1 (DN1 x CN1). Jak długo wartość zastępowanego nakładu N1 będzie wyższa od wartości nakładu zastępującego N2 (DN1 x CN1 ≥ DN2 x CN2), będziemy skłonni zastępować (substytuować) nakład pierwszy nakładem drugim. Tu też lepiej przekształcić wzór do postaci, z której wynika, że granicę wyznacza zrównanie stopy substytucji (lewa strona równania – świat technologii) z odwrotnością relacji cen (prawa strona równania – świat rynku):

                

Zilustrujmy to przykładem. Jaki skład dawki zastosować w żywieniu tucznika, gdy różne kombinacje pasz treściwych N1 i N2 pozwalają uzyskiwać 100 kg żywca wieprzowego? Tu produkcja jest stała (100 kg żywca), więc szukamy najtańszej dawki. Załóżmy, że cena nakładu pierwszego CN1 = 0,80 zł/kg, a cena nakładu drugiego CN2 = 1,20 zł/kg. 

Wówczas graniczna stopa substytucji wynosi CN2/CN1 = 1,20/0,80 = 1,50 (można dokładać kolejne porcje nakładu N2 tak długo, aż ostatnia porcja tego nakładu zastąpi co najmniej 1,50 kg nakładu N1). Tu trzeba podkreślić, że dawka zbilansowana z żywieniowego punktu widzenia nie musi być najkorzystniejsza z ekonomicznego punktu widzenia!

 

Warto też zauważyć, że w trakcie procesu produkcji, nie tylko w rolnictwie, tracimy kontrolę nad kolejnymi pozycjami kosztów („topimy” je) i nie możemy ich odzyskać. Na przykład, decyzja czy zrywać truskawki, ogórki lub jabłka, będzie sensowna ekonomicznie, jeżeli przychód jednostkowy (cena jednostki produktu) pokrywa koszty dostarczenia towaru do nabywcy: zrywania, opakowań, transportu, opłaty targowej, wynajmu sprzedawcy (ΔP ≥ ΔK). Nawet takie koszty zmienne, jak koszty nawożenia, ochrony roślin i pielęgnacji, zostały już bezpowrotnie utopione! Alternatywa: zrywać – nie zrywać nie ma już na nie wpływu.

Rachunek ekonomiczny powinien ujmować tylko te pozycje przychodów i kosztów, na które rozważaną decyzją możemy jeszcze wpłynąć.

Kalkulacje nadwyżki bezpośredniej

Na podstawie różnicy przychodów i kosztów bezpośrednich obliczamy nadwyżkę bezpośrednią z 1 ha uprawy (lub 1 m2 podłoża czy sztuki zwierzęcia), co może być wykorzystane do porównania wyników w gospodarstwie i pomiędzy gospodarstwami, np.:
- Na podstawie nadwyżki bezpośredniej proszę ocenić atrakcyjność ekonomiczną wybranych upraw.
- Na podstawie nadwyżki bezpośredniej dla wybranych upraw proszę ocenić wpływ zwiększania intensywności produkcji na wyniki ekonomiczne.
- Proszę obliczyć nadwyżkę bezpośrednią z 1 m2 podłoża w produkcji pieczarek, pomidorów, ogórków, róż, gerber i ocenić atrakcyjność ekonomiczną produkcji.

W przypadku dwóch pierwszych przykładów odwołamy się do kalkulacji nadwyżek bezpośrednich publikowanych przez KPODR w Minikowie zarówno na łamach naszego miesięcznika (kalkulacje rolnicze), jak i na stronach http://www.ekonomika.kpodr.pl/index.php/analizy-ekonomiczne/kalkulacje-rolnicze.

Każdy rolnik może dla warunków swojego gospodarstwa przeprowadzić kalkulacje dla wszystkich możliwych upraw i na podstawie nadwyżki bezpośredniej z 1 ha wybrać do produkcji najatrakcyjniejsze ekonomicznie.

Dla ilustracji przytaczamy kalkulacje dla czterech upraw, z których wynika, że najkorzystniej wypadają ziemniaki jadalne i buraki cukrowe. Wiemy jednak, że należy też brać pod uwagę ograniczenia przyrodnicze (następstwo), agrotechniczne (zmianowanie) i bilansowe (płodozmian) właściwe dla gospodarstwa – pomysł uprawy ziemniaków czy buraków w monokulturze przez wiele lat może zrodzić się w głowie tylko niekompetentnego nowicjusza. 

Przytoczony przykład kalkulacji pokazuje też, że wzrost intensywności produkcji (zwiększanie nakładów nawozów, środków ochrony roślin itp.) na ogół prowadzi do wzrostu nadwyżki bezpośredniej i jest korzystny dla rolnika.

Kalkulacje pełne rozdzielcze

Na podstawie różnicy przychodów i kosztów bezpośrednich oraz pośrednich oblicza się dochód (zysk) dla produktów, co przy problemach z rozliczeniem produktów sprzężonych i wyceną produktów ubocznych oraz rozdzieleniem kosztów pośrednich czyni rachunek wysoce subiektywny i nieprzydatny w podejmowaniu decyzji, np.:
- Wykorzystując kalkulacje rozdzielcze, proszę obliczyć dochód z chowu bydła w warunkach własnego gospodarstwa.
- Wykorzystując kalkulacje rozdzielcze dla założeń z powyższego przykładu, proszę obliczyć opłacalność produkcji mleka w warunkach własnego gospodarstwa.

Niestety, ciągle wielu rolników i doradców jest skłonnych uznawać kalkulacje pełne za szczyt precyzji (bo są przecież „pełne”, czyli uwzględniają wszystkie koszty, zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie). I wiele instytucji prezentuje kalkulacje pełne dla wybranych produktów. Jednak kalkulacje te są praktycznie nieprzydatne, nie nadają się ani do podejmowania decyzji w gospodarstwie rolnym, ani do sterowania rolnictwem. Wiele wskazuje, że jak nie umiemy tego wyjaśnić rolnikom i decydentom, to sporządzamy i publikujemy te kalkulacje, żeby się nie narażać.

Podsumowanie

Rachunek ekonomiczny powinien ujmować tylko te pozycje przychodów i kosztów, na które rozważaną decyzją możemy jeszcze wpłynąć. Tak jak nie ma cudownego leku na wszystkie choroby, tak też nie ma cudownej metody rachunku ekonomicznego. Umiejętności gromadzenia i weryfikacji informacji oraz doboru metod rachunku ekonomicznego do problemów decyzyjnych są niezbędne dla efektywnego zarządzania gospodarstwem rolnym. Te umiejętności można i warto doskonalić. Podejście intuicyjne nie wystarczy!

 

 

kontakt1.jpg
dr inż. Tadeusz Sobczyński
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie

Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Podstawowym zadaniem KPODR jest udzielanie wszechstronnej pomocy rolnikom, mieszkańcom obszarów wiejskich oraz przedsiębiorcom związanym z przetwórstwem rolno-spożywczym w celu zwiększania dochodów gospodarstw rolnych oraz poprawy warunków życia na wsi.Główna siedziba znajduje się w Minikowie (pow. Nakielski). Ośrodek posiada oddziały w Zarzeczewie (pow. Włocławski) oraz w Przysieku (pow. Toruński). Posiada własne wydawnictwo,które jest wydawcą miesięcznika Wieś Kujawsko-Pomorska oraz wielu poradników. Organizuje liczne wystawy i targi -m.in Międzynarodowe Targi Rolno-Spożywcze "Agrotech" w Minikowie, które na obszarze 12ha odwiedza corocznie ok. 350 wystawców i około 35 tys. zwiedzających.

 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO