Formy produkcji i sprzedaży żywności w gospodarstwie rolnym: RHD

Rolniczy handel detaliczny wg nowej definicji z 2022 r. polega na produkcji żywności zawierającej co najmniej jeden składnik pochodzący w całości z własnej uprawy, hodowli lub chowu podmiotu działającego na rynku spożywczym oraz zbywaniu tej żywności konsumentowi finalnemu lub zakładom prowadzącym handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego. Dla przypomnienia, konsument finalny oznacza ostatecznego konsumenta środka spożywczego, który nie wykorzystuje żywności w ramach działalności przedsiębiorstwa spożywczego. Zapis ten ma szczególne znaczenie w przypadku żywności, która zawiera jeden składnik – wtedy powinna w całości pochodzić z własnej uprawy, hodowli lub chowu. W przypadku żywności zawierającej więcej niż jeden składnik – np. produkty mięsne, gotowe posiłki, żywność powinna zawierać co najmniej jeden składnik pochodzący z własnej uprawy, hodowli lub chowu.

Przepisy regulujące:

• Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników; 
• Ustawa z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników do sklepów i restauracji;
• Ustawa z dnia 15 grudnia 2021 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia prowadzenia przez rolników rolniczego handlu detalicznego;
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 września 2022 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania.

Rolniczy handel detaliczny – nadzór

• Nad właściwą jakością zdrowotną (bezpieczeństwem) produktów pochodzenia zwierzęcego i żywności zawierającej jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego nadzór sprawuje Inspekcja Weterynaryjna.
• Nad właściwą jakością zdrowotną (bezpieczeństwem) żywności pochodzenia niezwierzęcego nadzór sprawuje Inspekcja Sanitarna.
• Nad jakością handlową żywności produkowanej w ramach RHD nadzór sprawuje Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

Produkcja i sprzedaż żywności w ramach RHD wymaga rejestracji u właściwego podmiotu urzędowej kontroli żywności

Obszar sprzedaży

• Sprzedaż konsumentom końcowym może odbywać się bez ograniczeń terytorialnych na terytorium RP: w miejscu produkcji, na targowisku, placach handlowych, z urządzeń ruchomych i tymczasowych, poprzez sklepy internetowe, automaty vendingowe.
• Sprzedaż do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego (sklepy, restauracje):
• w przypadku produktów pochodzenia roślinnego nie ma ograniczeń terytorialnych – obszar RP.
• produkty pochodzenia zwierzęcego i żywność złożona – ograniczenie obszaru sprzedaży, wyłącznie do obszaru województwa, w którym ma miejsce prowadzenie produkcji tej żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego, lub do obszaru powiatów lub miast stanowiących siedzibę wojewody lub sejmiku województwa, sąsiadujących z tym województwem.

Sprzedaż ta podlega limitom ilościowym dostosowanym do potrzeb konsumentów finalnych i musi być dokumentowana w sposób umożliwiający określenie ilości zbywanej żywności. 

Limity

Jedną z istotniejszych zmian, jaka nastąpiła w roku 2022 jest zniesienie maksymalnych limitów sprzedaży żywności konsumentom finalnym.
Limity obowiązują wyłącznie w odniesieniu do żywności zbywanej rocznie do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego (sklepy, restauracje). Określa je rozporządzenie z 12 września 2022 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej  w ramach rolniczego handlu detalicznego, które składa się z 4 załączników (załącznik 1 dotyczy surowców pochodzenia niezwierzęcego, załącznik nr 2 – żywności pochodzenia niezwierzęcego innej niż surowce oraz żywności zawierającej jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego, załącznik nr 3 – różnych rodzajów surowców pochodzenia zwierzęcego, załącznik nr 4 – maksymalnej ilości dla produktów pochodzenia zwierzęcego innych niż surowce).

Określony jest zakres i sposób dokumentowania ilości żywności zbywanej rocznie do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego (sklepy, restauracje) w ramach RHD. Podmiot jest zobowiązany do prowadzenia dokumentacji umożliwiającej określenie ilości takiej żywności odrębnie za każdy rok kalendarzowy. Dokumentacja ta musi zawierać następujące informacje:

1. numer kolejnego wpisu;
2. datę zbycia żywności;
3. ilość i rodzaj zbytej żywności.

Nowe informacje w prowadzonej dokumentacji muszą być umieszczone niezwłocznie po zbyciu żywności do ww. zakładów, a okres przechowywania tej dokumentacji dotyczy dwóch lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym została sporządzona.

Rola pośrednika

Kwestia ta zawsze budzi wątpliwości, dlatego warto przypomnieć, że w rolniczym handlu detalicznym „sprzedaż nie może być dokonywana z udziałem pośrednika, chyba że zbywanie tej żywności odbywa się podczas wystaw, festynów, targów lub kiermaszy, organizowanych w celu promocji żywności, a pośrednik zbywa konsumentom finalnym żywność: wyprodukowaną przez tego pośrednika w ramach rolniczego handlu detalicznego lub wyprodukowaną przez inny podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny na obszarze powiatu, w którym pośrednik ten prowadzi produkcję żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego, lub na obszarze powiatu sąsiadującego z tym powiatem”.

Opodatkowanie i warunki formalne

Nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadziła zmiany umożliwiające sprzedaż przez rolników produktów wytworzonych we własnym gospodarstwie, takich jak, np.: pieczywo, wędliny, dżemy, kompoty, sery bez konieczności zakładania działalności gospodarczej. Przychody z tej sprzedaży zakwalifikowano do przychodów z „innych źródeł”. W rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych są to przychody ze sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych (z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym). 

Warunkiem skorzystania z preferencji podatkowych wynikających z tego zapisu jest to, że:

• przetwarzanie produktów roślinnych i zwierzęcych i ich sprzedaż nie odbywa się przy zatrudnieniu osób na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze, z wyłączeniem: uboju zwierząt rzeźnych i obróbki poubojowej tych zwierząt, w tym również rozbioru, podziału i klasyfikacji mięsa, przemiału zbóż, wytłoczenia oleju lub soku oraz sprzedaży podczas wystaw, festynów, targów;
• jest prowadzona ewidencja sprzedaży,
• ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do wyrobu danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu, z wyłączeniem wody, 
• przychody, o których mowa powyżej, do kwoty 100 000 zł rocznie są zwolnione z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Producent po przekroczeniu tej kwoty może wybrać formę opodatkowania przychodów w postaci podatku ryczałtowego w wysokości 2%. Należy w tym celu złożyć w Urzędzie Skarbowym pisemne oświadczenie o wyborze opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych za dany rok podatkowy (nie później niż do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym rolnik uzyskał przychody przekraczające 100 tys. zł, albo do końca roku podatkowego, jeżeli pierwszy taki przychód uzyskał w grudniu roku podatkowego).

W RHD, należy prowadzić wewnętrzny rejestr sprzedaży (odrębnie na każdy rok), który zawiera co najmniej: numer kolejnego wpisu, datę uzyskania przychodu, kwotę przychodu, przychód narastająco od początku roku, ilość i rodzaj przetworzonych produktów.
Dzienne przychody powinny być ewidencjonowane w dniu sprzedaży.

• Oznakowanie miejsca sprzedaży
• W każdym miejscu zbywania żywności konsumentowi finalnemu w ramach rolniczego handlu detalicznego umieszcza się w sposób czytelny i widoczny dla konsumenta:

1. napis „rolniczy handel detaliczny”;
2. dane obejmujące: imię i nazwisko albo nazwę i siedzibę podmiotu prowadzącego rolniczy handel detaliczny, adres miejsca prowadzenia produkcji tej żywności;
3. weterynaryjny numer identyfikacyjny podmiotu prowadzącego rolniczy handel detaliczny, o ile taki numer został nadany.
Bezpieczeństwo żywności i wymagania higieniczne

Ze względu na zagrożenia zdrowotne, produkcja żywności w rolniczym handlu detalicznym podlega specjalnym procedurom nadzoru. Wymagania dotyczące warunków produkcji żywności określone są przepisami krajowymi i UE. Ze względu na obszerność i ważność tematu zostanie on omówiony osobno w sierpniowym wydaniu „Wsi Kujawsko-Pomorskiej”.

Prowadzenie rolniczego handlu detalicznego, w szczególności gdy rolnik zajmuje się przetwórstwem, wymaga znajomości wielu zagadnień (m.in. prawa żywnościowego, higieny produkcji, znakowania produktów, technologii, prawa podatkowego). Wprowadzenie tej formy produkcji i sprzedaży żywności bardzo zmieniło lokalny rynek żywności. Przede wszystkim cieszą się konsumenci, którzy mają dostęp do produktów „swojskich”, bez zbędnych dodatków. Zadowoleni też są rolnicy, którzy mają szansę na dodatkowe dochody, a niejednokrotnie także na realizację swoich pasji. Bo żywność wytwarzana „z sercem” lepiej smakuje. Obserwując lokalnych wytwórców, szczególnie tych, którzy zaczynali już w roku 2017, widzę ich ogromny rozwój. Niektórzy z nich swoje receptury dopracowali do perfekcji, zachowując przy tym powtarzalność, co jest moim zdaniem wyznacznikiem dobrej jakości. Wielu producentów cały czas się kształci i poszukuje. Dzięki temu nasz lokalny rynek żywności nabiera rozpędu. Zwiększa się także dostęp do tej żywności m.in. dzięki projektom z działania „Współpraca”, wspierającym krótkie łańcuchy dostaw. Dobrym przykładem jest wiejskaeskrzynka.pl, dzięki której mieszkańcy Bydgoszczy i okolic mają dostęp do cotygodniowych dostaw świeżej żywności od rolnika.