Obce gatunki flory i fauny

Szacuje się, że w Polsce występuje ponad tysiąc obcych gatunków.

Do Polski gatunki obce trafiają głównie z państw Zachodniej Europy, gdzie zostały sprowadzone do celów hodowlanych lub naukowych. Zwierzęta te uciekają z hodowli zwierząt ozdobnych (głównie papugi i inne ptaki), ogrodów zoologicznych, nieraz umyślnie wypuszczane są z ferm do środowiska przyrodniczego przez „miłośników przyrody”.

Celowe sprowadzanie gatunków obcych motywowane jest głównie względami rozwoju gospodarki rolnej, ogrodnictwa, łowiectwa czy rybołówstwa. Niektóre zwierzęta podążają także za sprowadzonymi wcześniej roślinami stanowiącymi ich bazę pokarmową. Większość gatunków obcych nie radzi sobie w nowym środowisku i szybko zanika.

Szacuje się, że na świecie jedynie około 10% przypadków to introdukcje udane, a około 1% z tych sprowadzanych gatunków powoduje groźne w skutkach dla gospodarki człowieka i środowiska przyrodniczego nieodwracalne zmiany w ekosystemie.

Trafiając do naszego środowiska przybysze, jako element obcy w naszej faunie, nie mają także groźnych wrogów naturalnych. Człowiek w walce z nimi skazany jest tylko na siebie. Szacuje się, że straty w światowej gospodarce powodowane przez gatunki inwazyjne sięgają nawet 1,4 biliona dolarów. Oprócz bezpośrednich strat ekonomicznych, trzeba tu doliczyć także koszty ponoszone na ochronę zagrożonych gatunków i ekosystemów rodzimych. Niszczenie siedlisk przyrodniczych uznaje się za główną przyczynę zaniku rodzimych gatunków, a kolejne miejsce jako zagrożenie dla różnorodności biologicznej zajmują właśnie inwazje gatunków obcych.

W gospodarce obce gatunki inwazyjne powodują szkody w uprawach rolnych i ogrodniczych, wywołują  choroby zwierząt – pasożyty, mogą także uszkadzać urządzenia związane z retencją wodną (wały, tamy, kanały), co ma niebagatelny wpływ na stan środowiska i życie ludzkie. Gatunki inwazyjne w środowisku przyrodniczym konkurują także z rodzimymi gatunkami o miejsca siedliskowe, pokarm, zmieniając niekiedy całe ekosystemy. Aby w pełni uświadomić sobie zagrożenie dla naszego środowiska gospodarczego i przyrodniczego, najlepiej posłużyć się konkretnymi przykładami, które możemy często znaleźć w otaczającej nas przyrodzie.

Norka amerykańska

Gatunek ten został sprowadzony do Europy w 1925 roku (Niemcy) na potrzeby przemysłu futrzarskiego. Poprzez masowe ucieczki z ferm hodowlanych gatunek ten rozprzestrzenił się na terytorium Środkowej Europy i Skandynawii. Norka amerykańska zamieszkując te same tereny co norka europejska doprowadziła do całkowitej jej zagłady. Jest zwierzęciem mięsożernym. Zjada gryzonie, piżmaki, żaby, nie gardzi też ptakami i ich jajami. Zasiedla rejony położone w pobliżu zbiorników wodnych, jest doskonałym pływakiem i chętnie poluje na ryby. W ciągu doby norka odżywia się od czterech do dziewięciu razy, spożywając pokarm wynoszący do 25% ciężaru jej ciała. Szacuje się, że dalsze rozprzestrzenianie się norki amerykańskiej może spowodować zniknięcie wielu gatunków ptaków wodnych.

Sumik karłowaty

Do Polski osobniki sumika karłowatego sprowadzono już w roku 1885 w okolice Dębna (woj. zachodniopomorskie) w celu uatrakcyjnienia łowisk i wykorzystywania go jako żywej przynęty w łowieniu ryb drapieżnych. W bardzo krótkim czasie gatunek ten rozprzestrzenił się na obszary środkowej i południowej części kraju. Do powiększania jego terytorium przyczyniło się też zarybianie stawów karpiowatych i przeniesienie go z tym narybkiem. Obecnie gatunek ten występuje w prawie 30% polskich rzek. Sumik karłowaty poprzez zjadanie ikry i narybku innych gatunków ryb przyczynia się do obniżenia ich liczebności, a nawet do całkowitego zaniku. W jeziorach, w których się pojawia może po pewnym czasie stać się jedynym gatunkiem ryb, dlatego też Polski Związek Wędkarski nie stosuje dla tego gatunku limitów połowowych, ani wymiaru czy okresu ochronnego. Zarybiając stawy hodowlane czy wody otwarte należy zwracać uwagę na to, aby materiał zarybieniowy był wolny od sumika karłowatego.

Szrotówek kasztanowcowiaczek 

Ten niepozorny owad pojawił się w naszym kraju we Wrocławiu w 1998 roku na drzewach kasztanowca białego powodując uszkodzenia liści i przedwczesne ich opadanie, a w dalszej konsekwencji zamieranie całych drzew. Szrotówek kasztanowcowiaczek roznoszony jest na krótkie odległości z wiatrem, a na dalsze przez środki transportu. Owad ten w ciągu roku może wytworzyć od 3 do 4 pokoleń gąsienic, które wyjadają tkankę miękiszową liści i powodują przedwczesne zamieranie drzew. Z uwagi na to że w przyrodzie nie ma naturalnych wrogów jego ekspansja w ciągu roku może sięgać 100 kilometrów. Prowadzona walka z tym szkodnikiem to przede wszystkim grabienie i niszczenie opadłych liści, a także stosowanie środków chemicznych w postaci szczepienia drzew z wykorzystaniem odpowiednich preparatów. Od niedawna stosuje się także pułapki feromonowe w celu wyłapywania form dojrzałych owada w celu ograniczenia jego populacji.

Rak pręgowany 

W wyniku pojawienia się choroby grzybiczej raków europejskich (dżuma racza) pogłowie tych bezkręgowców wodnych drastycznie spadło. Producenci raków sprowadzili z Ameryki Północnej raka pręgowanego odpornego na tę jednostkę chorobową. Rak amerykański został sprowadzony do Europy w 1860 roku, a do Polski trafił w rejony obecnego województwa zachodniopomorskiego. W bardzo krótkim okresie czasu stał się najpospolitszym gatunkiem raka w Polsce. Szybki wzrost populacji i wyparcie raka europejskiego spowodowane jest  tym, że uczestniczy on w przenoszeniu dżumy raczej i w ten sposób konkuruje z rodzimymi gatunkami raków. Gatunek ten wykształcił również specyficzną reakcję obronną na naturalne drapieżniki. Atakowany, przybiera postać kolczastej kuli, trudnej do połknięcia przez drapieżnika. 

Przedstawione przykłady inwazyjnych gatunków obcych to tylko mały wycinek zjawiska ingerencji obcych gatunków w środowisko przyrodnicze.

Listę gatunków obcych występujących na terenie kraju stworzyli naukowcy z Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk i zamieścili ją na stronach Instytutu. Lista ta jest uzupełniana na bieżąco o pojawiające się nowe, obce gatunki.                           

W tworzeniu tej listy mogą również brać udział wszystkie osoby zainteresowane tym tematem, a że temat ten jest godny uwagi zachęcam do podpatrywania przyrody i wyszukiwania w swojej najbliższej okolicy gatunków obcych i inwazyjnych.

Stanisław Piątkowski  Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Podstawowym zadaniem KPODR jest udzielanie wszechstronnej pomocy rolnikom, mieszkańcom obszarów wiejskich oraz przedsiębiorcom związanym z przetwórstwem rolno-spożywczym w celu zwiększania dochodów gospodarstw rolnych oraz poprawy warunków życia na wsi.Główna siedziba znajduje się w Minikowie (pow. Nakielski). Ośrodek posiada oddziały w Zarzeczewie (pow. Włocławski) oraz w Przysieku (pow. Toruński). Posiada własne wydawnictwo,które jest wydawcą miesięcznika Wieś Kujawsko-Pomorska oraz wielu poradników. Organizuje liczne wystawy i targi -m.in Międzynarodowe Targi Rolno-Spożywcze "Agrotech" w Minikowie, które na obszarze 12ha odwiedza corocznie ok. 350 wystawców i około 35 tys. zwiedzających.   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj